Zamki na Warmii i Mazurach są charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego i jednym z ciekawszych szlaków w skali europejskiej. Zamki – monumentalne budowle gotyckie (średniowieczne) z czerwonej cegły – to nie tylko świadectwo burzliwej przeszłości tych ziem, ale też cenione przez turystów miejsca odwiedzin. Rozmieszczone co kilkadziesiąt kilometrów warownie, choć stanowią atrakcję samą w sobie, to często pozwalają poznać szerszy kontekst historii: mają tam siedziby bractwa rycerskie, galerie, muzea czy organizowane są pokazy dawnego rzemiosła. Wiele zamków nie przetrwało dziejów losu, albo pozostały tylko ich ruiny (np. odkryte w Szczytnie). Nie wszystkie też należały do Zakonu Krzyżackiego, ale również do Kapituły Warmińskiej, zaś w wielu z nich mieszkały i tworzyły wielkie postacie. Poznajcie fragment Szlaku Polskich Zamków Gotyckich. Oto wycieczka lotem ptaka nad wybranymi twierdzami Warmii i Mazur – każda z nich jest w czymś naj.
Poznajcie najpiękniejsze zamki na Warmii i Mazurach
Zamki na Warmii i Mazurach: OLSZTYN
W stolicy Warmii i Mazur znajduje się jeden z najokazalszych i najlepiej zachowanych zamków gotyckich w regionie – przetrwał obie wojny światowe. Wybudowany został w drugiej połowie XIV wieku na miejscu drewnianej strażnicy. Pełnił funkcję siedziby administratora dóbr Kapituły Warmińskiej do 1772 roku. Strategiczne położenie, potężne mury i wysoka na 30 m wieża warowni spełniła swoje zadanie w czasie konfliktów w XV i XVI wieku. Do najsłynniejszej obrony doszło w 1521 roku, kiedy załogą zamku przeciw Krzyżakom skutecznie dowodził administrator dóbr Kapituły Warmińskiej, kanonik Mikołaj Kopernik. Mieszkał w nim w latach 1516–21 i prowadził tu obserwacje astronomiczne. To właśnie na ścianie w zamku olsztyńskim zachowała się narysowana przez niego tablica astronomiczna, służąca do przedstawienia pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej. Po pierwszym rozbiorze zamek stał się siedzibą administracji, a w latach 1909–11 mieściła się w nim kancelaria prezydenta rejencji wschodniopruskiej. W okresie międzywojennym pełnił funkcję muzeum etnograficznego, a od 1945 roku jest siedzibą Muzeum Warmii i Mazur.
Zamki na Warmii i Mazurach: KĘTRZYN
Mniej znany dzisiaj zamek w Kętrzynie to jeden z cenniejszych zabytków gotyckich na Mazurach. Murowany zamek wzniesiony został w drugiej połowie XIV wieku na miejscu drewnianej strażnicy wybudowanej przez Zakon Krzyżacki w czasie podboju Prusów. Władze zakonu wzniosły go dla prokuratora – urzędnika, administratora okręgu, dowódcy wojsk, rycerzy i braci zakonnych. Funkcje siedziby administracji pełnił przez prawie wszystkie wieki swojego istnienia, gdyż po sekularyzacji Prus Zakonnych urzędował w nim starosta, a w XX wieku, oprócz biur 3 Brygady Piechoty, mieszkali tu urzędnicy. Ta przepiękna budowla z komnatami, refektarzem, kaplicą otoczona murem z trzema basztami została mocno zniszczona przez armię czerwoną w 1945 roku. Staraniem służb konserwatorskich w latach 60. XX wieku został odbudowany ze szczególną dbałością o przywrócenie pierwotnego stylu gotyckiego.
Zamek w RESZELU
Budowę właściwego zamku rozpoczęto tu w połowie XIV wieku, a swoją świetność osiągnął w początkach kolejnego stulecia, kiedy to należał już do biskupów warmińskich. Szczególnego przepychu nadał mu Henryk III Sorbom, inwestując ogromne środki w jego budowę i wyposażenie, zwłaszcza komnaty i krużganki. W dalszą przebudowę zaangażowany był również biskup Łukasz Watzenrode, prywatnie wuj Mikołaja Kopernika, który wiele razy odwiedzał to miejsce ze słynnym uczonym. Po pierwszym rozbiorze Polski tereny Warmii przejęte zostały przez władze pruskie. Reszelski zamek przerobiono na więzienie. Ucierpiał w znacznym stopniu na początku XIX wieku w wyniku pożarów. Odbudowany został przez gminę ewangelicką, aczkolwiek utracił niektóre cechy budowli średniowiecznej, np. krużganki. Po II wojnie światowej przeszedł gruntowny remont, dzięki czemu do dzisiaj jest znanym miejscem plenerów, konferencji, koncertów czy wystaw kojarzonym z Bolesławem Marschallem, cenionym artystą rzeźbiarzem.
Zamki na Warmii i Mazurach: LIDZBARK WARMIŃSKI
Odwiedzając Warmię nie można pominąć jednego z najświetniejszych zabytków sztuki gotyckiej w Polsce – zamku w Lidzbarku Warmińskim, zwanego przez niektórych Wawelem północy. Pełnił on szczególną rolę – stanowił stałą siedzibę biskupów warmińskich, do których należała władza świecka i duchowna na terytorium Warmii. Na zamku w latach 1466–1795, gdy Warmia należała do Polski, urzędowały i tworzyły wybitne dla polskiej kultury i nauki osobowości: Mikołaj Kopernik, Łukasz Watzenrode, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer czy Ignacy Krasicki. Zamek słynął z niepowtarzalnej kolekcji dzieł sztuki i bogato wyposażonej biblioteki. W drugiej połowie XVII wieku dobudowano pałac barokowy. Kres jego świetności przypadł na czas rozbiorów i wojen XIX wieku, kiedy pełnił funkcję koszar, sierocińca czy szpitala. Prace konserwatorskie twierdzy rozpoczęły się już w latach 20. XX wieku i praktycznie trwają do dziś.
Zamek w NIDZICY
Jeśli jadąc do Olsztyna od strony Warszawy zastanawiacie się czy to już Mazury, to możecie być pewni, że dotarliście do tej krainy, gdy po prawej stronie ukaże się wam na wzgórzu monumentalny gotycki zamek z czerwonej cegły i dwiema majestatycznymi wieżami. To zamek w Nidzicy, największy na Mazurach. Warownia została wybudowana w drugiej połowie XIV wieku z przeznaczeniem dla prokuratora krzyżackiego, w miejscu drewniano-ziemnej fortyfikacji. Stanowił on ważny punkt strategiczny w obronie południowej granicy Zakonu Krzyżackiego. W okresie wojen polsko-krzyżackich był co najmniej dwukrotnie zajmowany przez polską załogę, także w czasie pamiętnej bitwy pod Grunwaldem. W XVIII i XIX wieku kilkakrotnie przebudowywany, a w wyniku II wojny światowej mocno zniszczony. W latach 60. XX wieku staraniem służb konserwatorskich odbudowano go w wystroju gotyckim.
- Tekst i obraz: Tadeusz Morysiński
- dron: Agnieszka Morysińska
Stowarzyszenie Polskie Zamki Gotyckie znalazło się wśród laureatów tegorocznej nagrody Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego Laur „Najlepszym z Najlepszych” w kategorii turystyka.