Rozwód – jedno z najbardziej stresujących życiowych doświadczeń. A gdy rozwodzi się przedsiębiorca sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana – dochodzą obawy o los zbudowanego w trakcie małżeństwa biznesu. Jak zabezpieczyć się przed utratą majątku, a jego podział potraktować jako szansę na rozwój własnego biznesu?
Często decyzja o formalnym zakończeniu małżeństwa zapada na długo po faktycznym rozejściu się dróg małżonków. Stres, emocje czy relacje z dziećmi są „dobrą” wymówką do odkładania pozwu o rozwód. W przypadku osób prowadzących biznes, skala skutków odwlekania formalności rozwodowych jest szczególnie dolegliwa. Konieczność uzyskiwania przez przedsiębiorcę zgody od wciąż jeszcze małżonka na zaciągnięcie kredytu, podpisanie umowy leasingu czy sprzedaż nieruchomości prowadzi do naturalnych napięć. Ucierpieć na tym może również prowadzone przedsiębiorstwo. Dlatego będąc w tym niełatwym okresie warto zmierzyć się problematyką rozwodu, by móc działać świadomie i sprawnie.
Rozwód a podział wspólnego majątku
Dla wielu osób jest to spore zaskoczenie, ale podczas sprawy o rozwód sąd zazwyczaj nie dzieli majątku wspólnego. W praktyce warunkiem podziału majątku jest osiągnięcie przez małżonków porozumienia, co wchodzi w skład majątku wspólnego, wartości poszczególnych jego składników i sposobu jego podziału.
W zdecydowanej większości przypadków podział majątku następuje w odrębnej sprawie sądowej lub na podstawie ugody pozasądowej. Można tego dokonać dopiero po ustaniu między małżonkami wspólności majątkowej, co następuje najczęściej w dniu uprawomocnienia się wyroku w sprawie o rozwód albo ustanowienia przez małżonków u notariusza rozdzielności majątkowej.
Jaki podział majątku?
Wielu problemów, z którymi jako adwokaci spotykamy się w sprawach sądowych o podział majątku, często dość łatwo można byłoby uniknąć. Byłoby tak, gdyby przed podjęciem decyzji o rozwodzie osoby te zasięgnęły porady prawnej i wdrożyły zawczasu określony plan działania. Nie istnieją żadne gotowe rozwiązania. W każdym przypadku plan powinien być opracowany indywidualnie i uwzględniać sytuację przedsiębiorcy, specyfikę relacji ze współmałżonkiem oraz cel jaki chce on osiągnąć.
Bazując na długoletnich doświadczeniach w sprawach dotyczących podziału majątku przedsiębiorców, przedstawiamy kilka faktów, o których warto wiedzieć planując rozwód:
• Sąd ustala skład i stan majątku wspólnego na dzień ustania między małżonkami wspólności majątkowej, co zazwyczaj następuje z dniem uprawomocnienia się wyroku w sprawie rozwodowej albo z dniem zawarcia u notariusza umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. Dużo rzadsze jest ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną w odrębnej sprawie sądowej. Rozwiązanie takie jest polecane m.in. wówczas, gdy małżonkowie od jakiegoś czasu żyli osobno i prowadzili oddzielne gospodarstwa domowe, a jeden z nich w czasie takiej faktycznej separacji znacznie rozwinął prowadzoną przez siebie działalność.
• Fakt, że wspólnikiem w spółce jest jeden z małżonków nie oznacza, że jego udziały stanowią wyłącznie jego majątek. Najczęściej jest tak, że udziały były obejmowane za środki pochodzące z majątku wspólnego małżonków. Wówczas istnieje konieczność rozliczenia posiadanych udziałów ze współmałżonkiem.
• Nierzadko zdarza się, że rozwodzący się przedsiębiorcy podejmują działania mające na celu wyprowadzenie czy ukrycie przed współmałżonkiem części majątku wspólnego, np. poprzez darowizny na rzecz członków swojej rodziny czy zatajanie części dochodów przedsiębiorstwa. Liczą, że dzięki temu unikną podziału wyprowadzonych składników majątku czy dochodów. Najczęściej jednak działania takie są podejmowane w sposób nieudolny, a jeśli wyjdą na jaw w trakcie sprawy o podział majątku, mogą mieć bardzo poważne konsekwencje. W takiej sytuacji sąd może nie tylko uwzględnić przy podziale wyprowadzone czy roztrwonione składniki majątku, zaliczając ich wartość na poczet udziału małżonka-przedsiębiorcy, który w taki sposób postępował, ale też – na wniosek strony przeciwnej – pozbawić go zarządu wspólnym przedsiębiorstwem i ustanowić w jego miejsce zarządcę.
• Sąd nie dzieli długów. Przyznając mieszkanie obciążone hipoteką czy samochód kupiony na raty jednemu z małżonków, sąd nie może mu nakazać, aby od tej pory to tylko on spłacał kredyt, a drugiego małżonka od tego obowiązku zwolnić. Oznacza to, że jeśli małżonek, który przejął niespłacone mieszkanie lub samochód przestanie spłacać raty, bank nadal może prowadzić egzekucję wobec drugiego małżonka. Jest to oczywiście bardzo ryzykowne, gdyż wspólne zobowiązania, zwłaszcza kredyty, są często zaciągane na wiele lat, a po rozwodzie sytuacja finansowa i życiowa byłych małżonków może znacznie się zmienić. Dlatego dużo bezpieczniejszym rozwiązaniem jest ugodowy podział majątku, w ramach którego małżonkowie – w uzgodnieniu z wierzycielami – przejmą na siebie spłatę zobowiązań z tytułu przypadających im składników majątku. Tylko taka ugoda pozwoli na ostateczne uregulowanie stosunków majątkowych rozwodzących się małżonków.
• Jeśli małżonkowie nie mogą się porozumieć co do tego, komu z nich ma przypaść dany składnik majątku, dobrym rozwiązaniem może być przepisanie go na wspólne dziecko lub dzieci. Zazwyczaj decyzja taka budzi dużo mniejsze emocje i tym samym może pomóc wyjść z impasu w trakcie negocjacji. Gdy emocje sięgają zenitu, dużo łatwiej jest podjąć zgodną decyzję o zabezpieczeniu przyszłości wspólnych dzieci, niż ustąpić i zgodzić się, żeby sporny składnik majątku przejął małżonek, co często odbierane jest jako porażka. Jeśli dzieci rozwodzących się małżonków są już dorosłe, można jednocześnie wykorzystać tę okazję, aby zacząć je wdrażać w prowadzenie rodzinnego biznesu. Takie przesunięcia majątkowe są jednak możliwe wyłącznie na drodze pozasądowej. W trakcie sprawy o podział majątku sąd nie może decydować o nabyciu przedmiotów majątkowych przez osoby inne niż sami małżonkowie.
Rozwód – szansa na nowy początek
Znając i rozumiejąc zagrożenia, które wiążą się z rozwodem i podziałem majątku, można się zawczasu zabezpieczyć i przygotować do tego procesu. Wówczas rozwód nie będzie zagrożeniem dla prowadzonego biznesu, a może stać się szansą na wprowadzenie często od dawna odwlekanych zmian lub wdrożenie nowych rozwiązań, które pozwolą usprawnić działanie firmy i przyspieszyć jej rozwój. Uregulowanie spraw formalnych związanych podziałem majątku istotnie ułatwia strategiczne decyzje związane z sukcesją przedsiębiorstwa lub jego sprzedażą. To tym bardziej ważne w dobie konieczności podejmowania trudnych decyzji i wytężonych starań o zachowanie biznesu wynikających z kryzysu wywołanego COVID-19. To również szansa na nowy początek.
Marta Trawczyńska
(autorka jest adwokatem, wspólnikiem w olsztyńskiej Kancelarii Prawnej GAJEWSKI TRAWCZYŃSKA I WSPÓLNICY)
Obraz: Kuba Chmielewski