Choć Mikołaja Kopernika powszechnie oceniamy przez pryzmat przełomowych dokonań w astronomii, to słynny uczony ma wielkie zasługi dla Warmii, na której spędził 40 lat swojego intensywnego życia. Zabiegany, nad wyraz pracowity, a w dodatku zamknięty w sobie, zostawił spuściznę taką, jakby Koperników było przynajmniej pięciu. Poznajcie ciekawostki z życia Mikołaja Kopernika.
Oto mniej znane oblicza Mikołaja Kopernika.
| #1 Krótki życiorys Mikołaja Kopernika
#2 Mikołaj Kopernik administrator 
|
Mural przedstawiający różne role Mikołaja Kopernika w Lidzbarku Warmińskim
Krótki życiorys Mikołaja Kopernika
Cofamy się o 550 lat, kiedy rodzi się Mikołaj Kopernik. Przychodzi na świat w rodzinie kupieckiej. Jego ojciec, także Mikołaj, zajmuje się głównie handlem miedzią, a matka Barbara wywodzi się z jednej z najbogatszych rodzin patrycjuszy toruńskich – Watzenrodów. I zapewne Mikołaj, jak i jego brat Andrzej, kontynuowaliby fach rodzinny, gdyby nie przedwczesna śmierć ojca. Jest to przełomowy czas dla młodego chłopaka, bowiem trafia pod kuratelę brata rodzonego matki Łukasza Watzenrode, wysoko postawionego już dostojnika kościelnego. To on troskliwie zadba o wykształcenie siostrzeńca i utoruje jego przyszłość zawodową. Rodzinny Toruń Mikołaj Kopernik na zawsze opuszcza jako nastolatek. Wyjeżdża na kształcenie kolejno do szkoły w Chełmnie, a następnie do Krakowa, gdzie studiuje nauki wyzwolone. Okazuje się nad wyraz inteligentnym, zaangażowanym i głodnym wiedzy studentem. Dość powiedzieć, że spośród setki cenionych wówczas pisarzy, on zapoznaje się z pracami osiemdziesięciu i czyta około dwustu dzieł.
Jego talent i zdolności mają wpływ na dalsze decyzje wuja, który jako biskup warmiński, ustanawia 22-letniego Mikołaja kanonikiem kapituły warmińskiej. To instytucja, która przede wszystkim sprawuje świecką władzę nad jedną trzecią terytorium Warmii – księstwa, które od 1466 do 1772 roku ma dużą samodzielność, ale jest lennem królestwa polskiego. Widząc potencjał siostrzeńca wuj biskup, za zgodą kapituły i nie szczędząc grosza, wysyła Mikołaja na dalsze studia do Włoch, gdzie i sam wcześniej studiował. Tam młody Kopernik poznaje kulturę renesansu, najwybitniejszych artystów, dyplomatów, filozofów, pisarzy i uczonych. Studiuje i w Padwie, i Bolonii, i Ferrarze.
Na Warmię Mikołaj Kopernik wraca w wieku 30 lat jako wykształcony prawnik i lekarz. Wuj szybko dostrzega w nim bardzo sprawnego doradcę i wykorzystuje jego wszechstronne zainteresowania z ekonomii, matematyki, prawa, medycyny, filologii, kartografii, strategii wojskowej, astronomii czy dyplomacji w codziennym zarządzaniu swoim dominium. Co więcej, myśli nawet o Mikołaju jako swoim następcy na tronie biskupim, co w przypadku biskupstwa warmińskiego daje w zasadzie nieograniczoną władzę i pieniądze (biskup Watzenrode zamieszkiwał w zamku w Lidzbarku Warmińskim, dzisiaj zwanym Wawelem północy, a udając się na koronację króla Polski jechał orszakiem liczącym 80 koni). Mikołaj nie zamierza jednak podążyć drogą narzucaną mu przez potężnego opiekuna. Świadomie odrzuca jego starania i tak układa swoje liczne zadania, by móc oddać się największej pasji – obserwacjom astronomicznym. Wydaje się, że decyzja ta wynika również po części z jego charakteru. Kopernik nie przykłada większej wagi do dóbr doczesnych i jest typowym introwertykiem, osobą skrytą, zamkniętą w sobie, o nad wyraz analitycznym umyśle, bardzo skoncentrowaną na zadaniach i dokładną. W tym duchu opisze go zamieszkały w Lubawie Tiedeman Giese, bliski i chyba jedyny przyjaciel Kopernika: „On, jako że w dobrym zdrowiu lubił samotność, teraz, w chorobie, niewielu ma – jak sądzę – życzliwych, by stan jego obchodził. Zawsze mniej zważał na wszystko co nie miało związku z filozofią”.
Pozostaje więc Mikołaj Kopernik aż do swojej śmierci kanonikiem kapituły warmińskiej – osobą duchowną, ale jednak nie księdzem, do czego potrzeba wyższych święceń kapłańskich. Musi więc uczęszczać dwa razy dziennie do katedry na modlitwę w kapitulnych stallach, ale nie wolno mu odprawiać mszy.
Na Warmii spędza 40 lat, głównie we Fromborku, ale również w Lidzbarku Warmińskim (około 10 lat) i na olsztyńskim zamku (pięć lat). Jego największą pasją jest astronomia, ale ma znacznie więcej zajęć i obowiązków. Czas na Warmii przeżywa prawdziwie intensywnie i wszechstronnie, jak przystało na prawdziwego człowieka renesansu.
Poznajcie ciekawostki z życia Mikołaja Kopernika
Mikołaj Kopernik ciekawostki: Kopernik administrator
Każdy z szesnastu kanoników czcigodnej kapituły miał ręce pełne roboty, gdyż to na nich spoczywało zarządzanie Warmią (2/3 ziem należało do biskupa, natomiast 1/3 do samej kapituły). Mikołaj także musiał podjąć się odpowiedzialnych zadań administracyjnych – zaczął od wizytatora kapituły, czyli kontrolera (dzisiaj byśmy powiedzieli: wewnętrznego audytora) majątku kapituły. To nie tylko sterty rachunków, rozliczeń i wyjaśnień, ale również ciągłe podróżowanie. Doceniając jego zdolności, nadano mu następnie funkcję kanclerza, z którą wiązała się odpowiedzialność za całą zewnętrzną korespondencję kapituły, choćby z królem Polski czy zakonem krzyżackim. To on współtworzył wyważoną treść listów sygnowanych pieczęcią czcigodnej kapituły. Swój najważniejszy urząd, administratora jej dóbr, sprawował z przerwami od 1516 do 1521 roku. W tym czasie to jemu podlegali mieszkańcy różnych stanów zamieszkujących komornictwa olsztyńskie i melzackie (Pieniężno), w tym margrabiowie zamków. Kopernik odpowiadał za dobieranie uzbrojenia i ich gotowość do obrony. Jego zgody wymagała każda transakcja związana z ziemią (nadanie łanów, sprzedaż i kupno, rozliczanie danin, dziedziczenie, sprowadzanie nowych osadników itp.). Rozpatrywał spory i dzierżył władzę sądowniczą. A nie było tego mało – 205 wsi i pięć młynów. Dokonał lokacji łanów w 59 wsiach w komornictwie olsztyńskim i 12 w Pieniężnie. W sumie zarządzał obszarem o powierzchni 61 tys. ha. Wiadomo, że w latach 1516–19 w orszakach konnych odbył 65 podróży, przemierzając po Warmii tysiące kilometrów, co – biorąc pod uwagę ówczesne warunki podróżowania – wymagało też nie lada formy i kondycji fizycznej.
Mikołaj Kopernik ciekawostki: Kopernik ekonomista
Na początku XVI wieku na Warmii obserwowano inflację, która niszczyła gospodarkę. Do walki z nią, biskup jak i kapituła, ochoczo wykorzystali sprawność Kopernika w zakresie zagadnień natury ekonomicznej, którą nabył w rodzinnym domu kupieckim, następnie doskonalił na uniwersytetach, a przede wszystkim wykorzystywał w praktyce jako administrator dóbr. Naturalne było więc jego zaangażowanie w prace nad reformą monety (dziś powiedzielibyśmy polityki monetarnej), czemu poświęcił kilkanaście lat życia. W 1519 roku w swoim traktacie „Zasady bicia monety” Kopernik zwrócił uwagę na dobrze znany dziś mechanizm inflacji, że nadmierna liczba monet oparta na mniejszej wartości kruszcu (srebra lub złota) doprowadza do wzrostu ceny produktów, co prowadzi do zubożenia ludności Warmii. Wnioskował również o zrównanie wartości monety krzyżackiej z monetą korony i większą kontrolę królestwa polskiego nad mennicami. Twierdził, że wartość monety powinna zachowywać stałą wielkość do produktów. Pisał: „Choć niezliczone są klęski, wskutek których królestwa, księstwa i rzeczpospolite upadać zwykły, to jednak według mego mniemania cztery są najważniejsze: niezgoda, śmiertelność, niepłodność ziemi i spodlenie monety”. Widząc niepokoje wśród poddanych wywołane dużą rozbieżnością cen głównego produktu jakim był chleb, w 1531 roku Kopernik wprowadził tzw. olsztyńską taksę chlebową, która obowiązywała również w innych miastach Warmii. Ustalił, że cena tego produktu zależeć będzie od ceny zboża, ciężaru wypieczonego chleba i mąki. Wprowadzając tę zasadę, uniknął przede wszystkim gniewu mieszczan, którzy o spekulację podejrzewali piekarzy, kupców, bądź rajców miejskich.
Mikołaj Kopernik ciekawostki: Kopernik lekarz
Przez dwa lata, na życzenie biskupa Watzenrode i kapituły, Kopernik uczęszczał do jednego z najlepszych uniwersytetów medycznych w Padwie, skąd powrócił na Warmię z tytułem licencjata. Jego umiejętności szybko docenili możni tamtych czasów. Pacjentami Kopernika byli kolejno czterej biskupi warmińscy, w tym Maurycy Ferber, którego wyleczył z dolegliwości żołądkowych oraz oczywiście wuj Łukasz i kanonicy kapituły. Kunszt medyczny Mikołaja został dostrzeżony nawet na dworze Albrechta Hohenzollerna, ostatniego wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego. Jako doktor wyjeżdżał do Gdańska, Królewca, Elbląga. Prowadził również konsultacje na odległość z Janem Solfą, lekarzem przybocznym króla Zygmunta Starego. Był medykiem, który starał się opierać na czystej wiedzy naukowej (oczywiście tamtych czasów), a nie na powszechnych zabobonach. Z Włoch przywiózł bogaty zbiór ksiąg medycznych, który w czasie pobytu na Warmii stale uzupełniał własnymi notatkami. W świadomości ludzi jego czasów Kopernik umarł nie jako wybitny astronom czy zarządca, ale jako przewielebny doktor Kopernik. Pozostawił po sobie wiedzę medyczną, która była kontynuowana w Szpitalu św. Ducha we Fromborku, kapitule warmińskiej czy w zamkach.
Mikołaj Kopernik ciekawostki: Kopernik kartograf
Biskupi warmińscy wykorzystali ogromną wiedzę Mikołaja Kopernika z zakresu kartografii. Studiując na Akademii Krakowskiej interesował się kosmografią, dziedziną łączącą elementy astronomii, matematyki i geografii. Zajmowano się tam również wyznaczaniem długości i szerokości geograficznej miast polskich. Kopernik jako pierwszy wyznaczył, że Kraków i Frombork leżą na tym samym południku – dowiódł tego dzięki nauczycielom: Janowi z Głogowa i Wawrzyńcowi Korwinowi. W trakcie studiów poznał także przyjaciela Bernarda Wapowskiego, ojca polskiej kartografii. To oni, razem z Markiem Beneventano, włoskim kartografem, współtworzyli pierwszą mapę Europy środkowo-wschodniej, gdzie oprócz Prus Królewskich i Ziemi Chełmińskiej, zaznaczono również Warmię. Na prośbę wuja biskupa, Kopernik w 1510 roku sporządził precyzyjną mapę Warmii i zachodniej granicy Prus Królewskich. A w 1519 roku, dla jego następcy – w wyniku sporu z Elblągiem – wykreślił mapę od strony południowo-zachodniej granicy Zalewu Wiślanego. Razem z Wapowskim stworzyli również mapę Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polskiego z zaznaczonym tysiącem miejscowości, a wraz z Aleksandrem Scultetim – mapę Prus. Niestety, do naszych czasów nie przetrwała żadna z tych map, przepadły bezpowrotnie.
Mikołaj Kopernik ciekawostki: Kopernik dyplomata
Pierwsze lata swojego pobytu na Warmii jako kanonik Kapitału Kopernik spędził w zamku biskupim w Lidzbarku Warmińskim. Przy boku swego potężnego wuja poznawał sztukę dyplomacji, ale też doradzał mu w zakresie – nazwijmy to – polityki międzynarodowej. Wuj potrzebował rady osób zaufanych, a zarazem i wykształconych, a po cichu liczył też, że w ten sposób wychowa swojego następcę. Zatem Mikołaj był mocno wprowadzony w tajniki polityki biskupa, zwłaszcza jeśli chodzi o dość skomplikowane relacje pomiędzy kapitułą, królestwem polskim, tzw. sejmikiem pruskim czy krzyżakami. Przy boku wuja dość często brał też udział w rozmowach z królem Polski Aleksandrem Jagiellończykiem, a w 1507 roku wspólnie wybrali się na koronację Zygmunta I. Brał też udział w sejmach walnych, zwłaszcza dotyczących konfliktów z zakonem krzyżackim. Wielokrotnie zabierał głos w obronie księstwa warmińskiego, którego nie tylko czuł się przedstawicielem, ale przede wszystkim mieszkańcem i obywatelem.
- Tekst: Tadeusz Morysiński
- Grafiki: Agnieszka Markowicz
- Obraz: Tadeusz Morysiński (mural autorstwa Marcina Budzińskiego na jednej z kamienic w Lidzbarku Warmińskim)