Romantycznego wizerunku z pewnością nadał mu słynny szlagier Piotra Szczepanika „Goniąc kormorany”, który od 1965 roku stał się poniekąd symbolem Mazur. Ale kormoran to ptak o kilku obliczach, również tych mniej przyjaznych. Stąd rozterki miłośników przyrody, turystów, ale i rybaków – czy z kormorana jest więcej pożytku, czy szkody. Czy jest zagrożony, czy może sam stał się zagrożeniem. Odkrywamy ciekawostki na temat kormorana i przyglądamy się zagadnieniu bardziej naukowym okiem, bowiem ptaki te są obiektem szerokich prac badawczych Instytutu Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza – Państwowego Instytutu Badawczego w Olsztynie. Dlaczego? Ponoć nie ma sprawniejszego kłusownika na jeziorze, jak właśnie ten ptak.
Kormoran ciekawostki – spis treści#1 Kormorany na Warmii i Mazurach występowanie i populacja |
#1 Kormoran ciekawostki: występowanie na Warmii i Mazurach
Siedzi z szeroko rozpostartymi skrzydłami, susząc w ten sposób pióra po nurkowaniu, dzięki któremu wyciąga z wody kolejne ryby. Oto najczęściej wykorzystywany symbol Mazur, który z tym nostalgicznym wizerunkiem ma też swoje miejsce w muzycznym dorobku polskich artystów. Pora rozprawić się z mitami, by poznać kolejne wizerunki kormorana. A ma ich przynajmniej kilka.
To duży drapieżny ptak spotykany w okolicach jezior i rzek. Ciekawostką na temat kormorana jest to, że niegdyś był bardzo nieliczny – przed II wojną światową w Polsce gniazdowało około 150 par kormoranów, a dopiero w latach 80. XX wieku populacja tych ptaków przekroczyła poziom pięciu tys. par lęgowych. W tym okresie kormorany gniazdowały w kilku-kilkunastu koloniach, głównie na terenach Pomorza, Warmii i Mazur. Od tego czasu, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach Europy, populacja kormoranów szybko i znacząco zwiększyła swoją liczebność, zasiedlając jednocześnie wiele rejonów, w których wcześniej nie gniazdowała lub nie występowała.
Kormorany przylatują do Polski wczesną wiosną, w marcu, choć zdarza się, że pojawiają się już w lutym. Ptaki, które osiągnęły 3–4 rok życia, zakładają gniazda i tworzą kolonie lęgowe, w których wychowują pisklęta. Samica kormorana składa od jednego do sześciu jaj, z których po około czterech tygodniach wykluwają się pisklęta. Rosną one dość szybko i najczęściej już w lipcu są gotowe do opuszczenia lęgowiska i samodzielnego polowania na ryby. W ostatnich latach na terenie Polski gniazdowało 25–30 tys. par kormoranów, a oprócz nich przebywały również ptaki młodociane i niegniazdujące. Zatem pod koniec sezonu lęgowego w Polsce przebywa i żeruje ponad 100 tys. kormoranów.
#1 Kormoran ciekawostki: sprawny rybak
Kormoran odżywia się głównie rybami, na które poluje nurkując nawet na głębokość poniżej 20 metrów. Jego dzienne zapotrzebowanie pokarmowe wynosi około 400–500 g ryby, a różne badania wskazują, że dawka pokarmowa wahać się może od 200 do ponad 1000 g dziennie. Dorosły ptak podczas sezonu lęgowego, który trwa około pięć miesięcy, upolować może około 70–80 kg ryb, z czego pewna porcja przeznaczana jest na karmienie piskląt. Część pokarmu może być utracona z uwagi na stres ptaków wywołany czynnikami środowiskowymi i antropogenicznymi. Stąd stracony pokarm znajdowany pod drzewami gniazdujących kormoranów to tzw. ryby wykrztuszone, które są jednym z materiałów wykorzystywanych przez naukowców do badania diety kormoranów. A ofiarami tych ptaków są ryby należące do wielu gatunków, zarówno pospolicie i licznie występujących, takich jak płoć i okoń, jak również cennych gospodarczo, np. sielawa i szczupak oraz rzadkich lub chronionych, takich jak certa i koza. Wielkość zjadanych ryb jest bardzo zróżnicowana i waha się od pięciu cm (okoń czy jazgarz) do nawet ponad 60 cm (węgorz), chociaż najczęściej są to niewielkie ryby o długości 10–20 cm. Struktura gatunkowa ryb w diecie kormoranów może się znacząco różnić w zależności od miejsca ich żerowania: wody przymorskie, jeziora, rzeki, stawy.
Widok ryb wykrztuszonych przez kormorana
#3 Wyspy kormoranów
Długość życia kormorana przekracza 10 lat, a gniazdujące ptaki przez wiele lat mogą powracać do tej samej kolonii lęgowej, stąd wiele z tych lęgowisk poddane jest długotrwałej presji ze strony kormoranów. Od ponad 20 lat na Warmii, Mazurach i Podlasiu usytuowanych jest około 20–30 kolonii lęgowych kormorana, natomiast w całej Polsce jest ich około 60–70. Jednymi z najstarszych i ciągle funkcjonujących kolonii lęgowych są te ulokowane na jeziorach Marąg (koło Łukty) i Dobskie (szlak Wielkich Jezior Mazurskich), gdzie gniazduje kilkaset par tych ptaków, którym towarzyszą również czaple siwe. Natomiast największa kolonia lęgowa kormorana w Polsce jest usytuowana na wybrzeżu w Kątach Rybackich.
Widok siedzącego na drzewie lub nabrzeżu kormorana jest dla wielu osób ciekawostką, pomimo, że ptaki te są już powszechne i coraz mniej stronią od ludzi. W niektórych przypadkach widok kolonii lęgowej kormoranów jest atrakcją dla wczasowiczów, jak to ma miejsce podczas rejsu w pobliże wyspy Wysoki Ostrów na jeziorze Dobskim, która jest rezerwatem.
Należy jednak podkreślić, że długotrwały pobyt dużej liczby kormoranów na terenie ich bytowania ma niszczycielski wpływ na szatę roślinną, zwłaszcza na drzewa iglaste. Wszystko przez kumulację odchodów tych ptaków, które zawierają znaczne ilości pierwiastków biogennych oraz charakteryzują się niskim odczynem pH. Widoczne z daleka uschnięte drzewa pokryte białym osadem wskazują na miejsce gniazdowania i odpoczynku kormoranów. W konsekwencji, z miejsc porośniętych wysokimi drzewami (głównie są to wyspy), pozostaje teren, na którym bujnie zaczyna się rozrastać bez czarny i pokrzywa. Przykładem mogą być jeziora Dobskie, Gaładuś i Rydzówka. Ponadto spływające z kolonii kormoranów do okolicznych wód duże ilości związków azotu i fosforu sprzyjają eutrofizacji i zakwitom sinicowym, o czym od wielu lat informują naukowcy z Instytutu Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza – Państwowego Instytutu Badawczego w Olsztynie.
#4 Wpływ kormorana na środowisko przyrodnicze
Bardzo liczna i szeroko rozprzestrzeniona populacja kormorana w wielu krajach wzbudzała niepokój z uwagi na ich negatywny wpływ na zasoby ryb oraz strukturę i funkcjonowanie ekosystemów wodnych i lądowych znajdujących się w pobliżu kolonii lęgowych i noclegowych. W latach 2010–2011 IRS-PIB brał udział w wielosektorowych warsztatach i pracach przy tworzeniu dokumentu o nazwie „Strategia zarządzania populacją kormorana w Polsce”. Przedstawiciele rybaków, wędkarzy, naukowcy i pracownicy urzędów państwowych szukali odpowiedzi czy kormorany są zagrożone, czy może same stały się zagrożeniem. Temat tych ptaków wielokrotnie pojawia się na różnych konferencjach i spotkaniach. Potrzeba pełnego rozpoznania liczebności i rozmieszczenia kormoranów w kraju skłoniła IRS–PIB w Olsztynie do przeprowadzenia monitoringu ich kolonii lęgowych w Polsce w 2013 roku, którego wyniki zamieszczono w kilku pracach. Z czasem (od 2015 roku) ich inwentaryzacja została uwzględniona w corocznym programie „Monitoringu Ptaków Polski”, co pozwala na zobrazowanie stanu populacji w naszym kraju.
Ciekawostką jest to, że kormoran ze względu na swoją wielkość (masa dorosłych osobników waha się w przedziale 1,5–3,5 kg) oraz stadne przebywanie, praktycznie nie ma naturalnych wrogów. Dane bibliograficzne oraz bezpośrednie obserwacje wskazują, że na nie polują bieliki. Jednak ich liczebność jest na tyle niewielka, że trudno spodziewać się istotnej redukcji populacji tych ptaków.
W Polsce od wielu lat kormoran objęty jest częściową ochroną prawną. Jego przebywanie i gniazdowanie na terenach trudno dostępnych lub objętych ochroną prawną (np. rezerwaty) ogranicza możliwość działań związanych z próbą regulacji ich populacji. Dotychczas w różnych krajach podejmowane były działania polegające na płoszeniu, przepędzaniu, ograniczaniu ich sukcesu lęgowego (olejowanie jaj), zabezpieczaniu stawów przed możliwością polowania kormoranów (rozpięte sieci ochronne) lub redukcji poprzez odstrzał. Powyższe działania służące ograniczeniu liczby przebywających i żerujących w kraju tych ptaków, wynikają z ich sposobu odżywiania. Kormoran jako rybożerca może zjadać lub kaleczyć ryby, które mogą być celem połowów rybackich i wędkarskich. W przypadku ich żerowania na stawach hodowlanych czynią one spustoszenie wśród ryb i powodują straty materialne dla hodowców i użytkowników rybackich. Z drugiej jednak strony wysoka presja pokarmowa kormorana, którego głównymi ofiarami są ryby o niewielkich rozmiarach, licznie występujące w ekosystemach wodnych, może w pewnym stopniu ograniczyć obfitość ryb małocennych. Poszukiwanie rozwiązań w zakresie wpływu kormoranów na gospodarkę rybacką i ichtiofaunę od kilku lat jest tematem spotkań „Międzyresortowego zespołu do spraw szkód powodowanych przez ptaki i ssaki w rybołówstwie morskim i gospodarce rybackiej”, w których bierze udział również Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy w Olsztynie.
Dzisiaj kormoran jest często spotykanym ptakiem w całej Polsce. Na jego liczne występowanie duży wpływ miało objęcie go ochroną gatunkową. Istotne znaczenie dla możliwości przetrwania ptaków może mieć postępująca eutrofizacja jezior, ze względu na łatwiejszą dostępność pokarmu (występowanie dużych ilości drobnych ryb). Dodatkowo coraz cieplejsze zimy oraz brak pokrywy lodowej na jeziorach i rzekach mogą sprzyjać zimowaniu tych ptaków w naszym kraju i ich przetrwaniu.
Duże klucze ptaków lecące na żerowiska, migrujące oraz coraz liczniej zimujące, wzbudzają coraz większy niepokój wśród osób zajmujących się rybactwem i ekosystemami wodnymi. Stąd coraz większa liczba zgłaszanych wniosków do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska o zgodę na płoszenie i redukcję kormoranów, które teoretycznie mogłyby ograniczyć straty i ubytki ryb. Liczne występowanie ich w większości krajów w Europie wskazuje na konieczność podjęcia spójnego planu, by działać w tym zakresie globalnie, a nie tylko lokalnie.
Tekst: materiały IRS-PIB, Piotr Traczuk
Obraz: materiały IRS-PIB, Agnieszka Morysińska, Pexels.com (Steven Paton, Dentisa Kireva, Alexas fotos
| MECENAS ARTYKUŁU
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza |
 |