Do drugiego pokolenia udaje się przetrwać niespełna 30 procentom firm rodzinnych, a do trzeciego – już tylko 15. DLACZEGO PRZETRWANIE FIRMY RODZINNEJ JEST WYZWANIEM, A NIE REGUŁĄ? Oto wartości, które charakteryzują „silne i zdrowe” rodziny.
Mając wypracowane kluczowe elementy konstytucji rodzinnej, które były omawiane w poprzednich artykułach cyklu (patrz ramka obok), na koniec należy również przewidzieć to co nieuniknione, a mianowicie konflikty. Umiejętność radzenia sobie z rozwiązywaniem konfliktów, zarówno na linii pomiędzy członkami rodziny, jak i na linii członek rodziny – pracownik, jest kluczową cechą, która umożliwia firmie rodzinnej przekształcić konflikt destruktywny w konstruktywne rozwiązania, pomagające dalej się rozwijać.
Zanim przejdziemy do kwestii radzenia sobie z rozwiązywaniem konfliktów w firmie rodzinnej, w pierwszej kolejności należy podjąć próbę maksymalnego ograniczenia zarzewi potencjalnych sporów, co można osiągnąć dzięki ustanowieniu tzw. otwartej komunikacji. Niestety, jak pokazuje doświadczenie, członkowie firm rodzinnych z niechęcią podchodzą do pomysłu omawiania na forum rodzinnym problemów i trudności, z jakimi zmaga się firma lub rodzina. Skoro w większości przypadków trudności stanowią temat tabu, to nie ma większych szans na przeprowadzenie wspólnych analiz i weryfikacji co źle funkcjonuje i co należałoby zrobić, żeby problemy nie utrudniały działalności. Ciężar nierozwiązanych i nawarstwiających się konfliktów bywa tak przytłaczający, że wiele firm rodzinnych nie radzi sobie z nim i przestaje funkcjonować.
Życzliwość, szacunek, umiejętność słuchania to drogowskazy poprawnej komunikacji, a dodając do tego polskie realia społeczne, warto mieć na uwadze następującą maksymę: istotne jest nie to co zostało powiedziane, ale to co odbiorca usłyszał.
Wracając zatem do kwestii radzenia sobie z potencjalnymi konfliktami, za bezdyskusyjne należy przyjąć, że powinny być one natychmiast rozwiązywane. W zarodku powinien być eliminowany konflikt destruktywny, którego podłożem nie są spory wynikające z materii stricte biznesowej, a różnice osobowościowe, relacyjne. Z konfliktem konstruktywnym mamy zaś do czynienia, kiedy wymiana zdań, pomimo emocji, prowadzi do kreatywnych rozwiązań dla firmy lub rodziny. Należy również wspomnieć o rozwiązywaniu konfliktów na linii członek rodziny a pracownik. W takiej sytuacji warto zastanowić się nad przeprowadzeniem mediacji za pośrednictwem mediatora, którym może być członek rodziny lub kluczowy pracownik cieszący się dużym zaufaniem i szacunkiem zarówno pracowników, jak i pracujących członków rodziny. Sposób rozwiązywania powyższych konfliktów jest kluczowy dla postrzegania firmy przez pracowników, bez których zaangażowania żadna firma nie mogłaby się rozwijać.
Istotnym zagadnieniem, które powinna rozważyć każda firma rodzinna, a popularnym wśród zagranicznych firm rodzinnych, jest tzw. społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw CSR (z ang. „corporate social responsibility”). Dla większości firm CSR jest tylko dodatkiem ocieplającym wizerunek. Kluczowym jest jednak, żeby był to istotny, stały i konsekwentnie rozwijany element tożsamości przedsiębiorstwa. Strategia jest tutaj kluczowa. Tym, co w dużym stopniu odróżnia prawdziwy CSR od działań wizerunkowych (PR) udających CSR, jest skupienie się na długofalowych celach. Takimi celami są przede wszystkim działania na rzecz lokalnej społeczności w której funkcjonuje przedsiębiorstwo. Obok ekologii, równie popularnym obszarem działań CSR-owych jest edukacja i wspieranie dzieci oraz promocja zdrowia. Z punktu widzenia czynnego uczestnictwa członków rodziny w funkcjonowaniu firmy rodzinnej, działalność CSR może być skutecznym sposobem wspierania rodzinnej jedności, zapewniając różnym członkom rodziny okazję do podjęcia współpracy i tym samym przyczynienia się do rozwoju firmy rodzinnej.
W ramach podsumowania cyklu artykułów poświęconych sukcesji firm rodzinnych, w oparciu o dorobek międzynarodowych badań na tą tematyką, przedstawimy właściwości, które charakteryzują silne i zdrowe rodziny:
Oddanie, które przejawia się poprzez wagę, jaką członkowie rodziny przywiązują do rodzinnej jedności, dzielenia ze sobą wspólnych celów oraz troski o pomyślność krewnych.
Uznanie i komunikacja – to docenianie krewnych, otwartość na komunikację, akceptacja różnic, poszanowanie indywidualnych wyborów.
Spędzanie wspólnie czasu – poprzez czerpanie przyjemności zarówno z jakości, jak i częstotliwości kontaktów wewnątrz rodziny, przy czym relacjom towarzyszy bliskość, której nie towarzyszy żaden przymus.
Wartości, dzięki którym członkowie rodziny mają poczucie silnej więzi, budowanej na fundamencie prawości, szczerości, lojalności oraz etycznych postaw.
Radzenie sobie z kryzysami – umiejętność swobodnego porozumiewania się, szacunek wobec indywidualnych wyborów oraz świadomość łączącego członków rodziny wspólnego dziedzictwa to atuty, które pozwalają przezwyciężać kryzysy i rozwiązywać konflikty rodzinne.
Tworzenie ładu rodzinnego i firmowego w polskich firmach rodzinnych jest nie lada wyzwaniem. Pełniąc rolę moderatora i przewodnika w procesie tworzenia konstytucji poszczególnych firm rodzinnych, wielokrotnie obserwowaliśmy skrajne emocje członków rodzin, od euforii po traumę. Satysfakcja spełnionych członków rodzin w momencie złożenia podpisu pod konstytucją jest nieoceniona, zwłaszcza mając na uwadze fakt, że na początku każdego projektu regułą jest deficyt optymizmu sporej części członków rodziny co do idei i potrzeby tworzenia konstytucji rodzinnej.
Mamy nadzieję, że w tym zbiorczym cyklu dotyczącym sukcesji i konstytucji rodzinnej, każdy z członków firmy rodzinnej znajdzie coś dla siebie, nad czym pochyli się, aby firma rodzinna, którą tworzy, przetrwała następne lata i była inspiracją dla kolejnych pokoleń.
Tekst: adw. Katarzyna Wojarska-Aleksiejuk, r. pr. Piotr Aleksiejuk
Obraz: Arek Stankiewicz
Wojarska Aleksiejuk & Wspólnicy
Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych Sp. P.
Ufficio Primo
Warszawa, ul. Wspólna 62
Oddział Olsztyn, ul. Dąbrowszczaków 8/9
Przez cały 2018 rok zapraszaliśmy twórców i współwłaścicieli firm rodzinnych na cykl artykułów poświęcony tematyce tworzenia ładu rodzinnego i firmowego.
WYDANIE LUTY-MARZEC 2018:
Istota i tworzenie konstytucji rodzinnych /
Tworzenie ładu rodzinnego i firmowego /
Istota konstytucji rodzinnej
WYDANIE KWIECIEŃ–MAJ 2018:
Proces tworzenia sukcesji /
Zdefiniowanie projektu sukcesji /
Wartości i misja / Strategia
WYDANIE CZERWIEC–LIPIEC 2018:
Struktura zarządzania i nadzoru w rodzinie
i firmie rodzinnej
WYDANIE SIERPIEŃ–WRZESIEŃ 2018:
Członek rodziny a firma rodzinna
(rozporządzanie udziałami, praca,
kariera, rozwój)
WYDANIE PAŹDZIERNIK–LISTOPAD 2018:
Bezpieczeństwo finansowe pracujących
i niepracujących członków rodziny
WYDANIE GRUDZIEŃ 2018–STYCZEŃ 2019:
Komunikacja i rozwiązywanie konfliktów,
działalność społeczna i filantropijna