Podczas Olsztyńskich Spotkań Teatralnych w Olsztynie dwukrotnie dotknie swoimi kreacjami tematu zagłady Żydów. Łukasz Lewandowski, aktor filmowy i teatralny, związany ze sceną Teatru Dramatycznego w Warszawie mówi, gdzie jest granica między sztuką, a opinią.
MADE IN: W jednym spektaklu wystąpi pan w roli kata, w drugim – niedoszłej ofiary zagłady. Czy te dwie sceniczne walki rozgrywające się w człowieku mają jakiś punkt wspólny?
Łukasz Lewandowski: Zagadnienie kata i ofiary jest dość wnikliwie opisane przez naukowców i intelektualistów. Sztuka też drąży ten temat, choćby w filmie „Nocny portier”. Intuicja podpowiada mi, że być może sumienie jest tą wspólną przestrzenią. Jednak nie czuję się ani intelektualnie przygotowany, ani nie mam w sobie dość narcyzmu, by podjąć się próby szerszej odpowiedzi. Być może mógłby to zrobić ksiądz Romuald Jakub Weksler-Waszkinel, bohater „Historii Jakuba”, który spotkał się z synem SS-mana w Auschwitz. Powstał o tym film dokumentalny, który polecam.
Temat stosunków polsko-żydowskich w ostatnich tygodniach stał się gorący w Polsce. Czy ma to wpływ na odbiór tych dwóch spektakli?
Jakkolwiek pysznie to brzmi, to nie może być przedmiotem mojego zainteresowania. To, czym się zajmuję, kończy się właśnie na tej niewidzialnej granicy, którą wyznaczają opinie i poglądy, czyjeś osądy i oceny. Dalej jest już sfera właściwa dla interpretatorów. Nie mogę uzależniać się od czyichś poglądów, choćby były zgodne z moimi prywatnymi. Wówczas dobrowolnie pozbywałbym się wolności, radości prowokacji i świadomości. Tak to wygląda z perspektywy twórcy.
W spektaklu „Punkt Zero: Łaskawe” gdzie wciela się pan w rolę SS-mana, nosicie uniwersalne, współczesne kostiumy. Czy spektakl uczula na niepokojące zjawiska, struktury znane również w dzisiejszym świecie?
Brak umundurowania i jakichkolwiek faszystowskich symboli to wymóg prawny autora książki. Zapraszam na spektakl, a po nim na lekturę książki Zygmunta Baumana „Nowoczesność i zagłada”. Albo odwrotnie. Pan profesor odpowiada bardzo wyczerpująco na pytanie. Ta lektura była naszym ogromny wsparciem przy pracy nad spektaklem.
W dramacie „Historia Jakuba” Tadeusza Słobodzianka, podwójna tożsamość bohatera, polska i żydowska, stawia go wobec pytania, kim jest. Czy to pytanie pozostaje retoryczne?
To jest właśnie siła myślenia i analizowania siebie czy rzeczywistości, tego co było i będzie, przy pomocy pytań. Wytrwać w pytaniu, wytrwać w logice paradoksu – to jest ekscytujące i piękne! Wydaje się, że kultura, nasza świadomość pozwala nam patrzeć, słuchać i odczuwać świat w kategoriach indywidualnego ludzkiego losu. Niestety, nie. Co chwila robimy krok w tył i szukamy jakiejś ustawy, szuflady, żeby siebie i to, co wokół, zamknąć, skategoryzować. Parafrazując Dostojewskiego, człowiek jest za szeroki i chcemy go zawęzić do pojęć, decyzji rządowych, jedynie słusznych poglądów, różnych „-izmów”. Dzieje się tak zapewne z lęku i różnych innych słabości ludzkich.
Chodzi o to, żeby każdy trwał w pytaniu, pracował, prawdziwie żył. Chyba w życiu chodzi o świadomość. Bez pytań, za pomocą gotowych odpowiedzi, przeżyć można czyjeś życie, ale nie własne.
Rozmawiała: Beata Waś, obraz: Katarzyna Chmura-Cegiełkowska
PROGRAM OST 2018:
17.03 SOBOTA
godz. 19, „Maria Callas. Master Class”, Och-Teatr (Warszawa)
18.03 NIEDZIELA
godz. 17, „Mamy problem. Monodram macierzyński.” Magdalena Bochan-Jachimek
godz. 19, „Ślub”, Teatr Współczesny w Szczecinie / Teatr Kochanowskiego (Opole)
19.03 PONIEDZIAŁEK
godz. 19, „Najdroższy”, Teatr „Bagatela” (Kraków)
godz. 19, Scena Kameralna, Warsztaty dla dzieci – Aleksandra Kolan, Radosław Hebal
20.03 WTOREK
godz. 17 i 20.30, „Nasze żony”, Teatr Syrena Warszawa (Warszawa)
godz. 17, Scena Kameralna, Warsztaty dla dzieci – Aleksandra Kolan, Radosław Hebal
21.03 ŚRODA
godz. 17, „Jutro będzie za późno” Teatr Muzyczny (Toruń)
godz. 19, „Punkt zero: Łaskawe” Teatr Provisorium (Lublin)
22.03 CZWARTEK
godz. 17 i 19, „Spowiedź chuligana. Jesienin”, Teatr Polonia (Warszawa) / Krakowski Teatr Scena STU
23.03 PIĄTEK
godz. 17 i 19, „Przed jutrem/Poniżej nieba, czyli seks po polsku”, ALTER Taniec Teatr (Poznań)
godz. 19, „Historia Jakuba” Teatr Dramatyczny m. st. Warszawy
godz. 19, Scena Kameralna, Warsztaty dla dzieci – Aleksandra Kolan, Radosław Hebal
24.03 SOBOTA
godz. 19, Gala Teatralna, „Ojciec Polski. One man show Rafała Rutkowskiego”, Teatr Montownia (Warszawa)