Mikołaj Kopernik spędził na Warmii blisko 40 lat, które obfitowały nie tylko w odkrycia astronomiczne, bo jako człowiek renesansu zajmował się także kwestiami z wielu innych dziedzin i angażował w sprawy swoich czasów. Poznajmy bardziej i mniej znane aspekty jego życia, wędrując Szlakiem Kopernikowskim.
Szlak wiedzie przez miejscowości związane z życiem i działalnością uczonego, i ma wersję drogową (271 km) oraz pieszą (236 km), których przebieg częściowo się pokrywa. Za jego rowerową wersję możemy uznać połączenie Łynostrady (z Olsztyna do Lidzbarka Warmińskiego) z odcinkiem Wschodniego Szlaku Rowerowego Green Velo (z Lidzbarka Warmińskiego do Elbląga). Śladami Kopernika możemy także… popłynąć kajakiem, pokonując odcinek Łyny z Olsztyna do Lidzbarka Warmińskiego.
W przyszłym roku będziemy obchodzili okrągłe rocznice urodzin i śmierci Mikołaja Kopernika (1473–1543). To dobra okazja, żeby już teraz wybrać się na Szlak Kopernikowski, poznawać dokonania i życie mistrza Mikołaja, podziwiać zabytki pamiętające jego czasy i korzystać ze współczesnych atrakcji, których w regionie nie brakuje.
W Lubawie podjął epokową decyzję
Choć Lubawa leży z dala od Warmii, także w tym mieście stanęła noga Kopernika. Przyjeżdżał on do tutejszego zamku w odwiedziny do swojego przyjaciela Tiedemana Giesego, biskupa chełmińskiego. Gościł u niego m.in. w 1541 roku razem z Jerzym Joachimem Retykiem, który pierwotnie miał zdemaskować „heretyckie teorie” astronomiczne Kopernika, a potem stał się ich zagorzałym zwolennikiem. Retyk i Giese przekonali astronoma do wydania drukiem dzieła „O obrotach”.
Z gotyckiego zamku, w którym gościł Kopernik, w XXI wieku zachowały się jedynie fragmenty murów. W ramach rewitalizacji terenu zamku przywrócono funkcje użytkowe piwnic oraz odtworzono dwa skrzydła zabudowy w nowoczesnej formie. Obecnie działa tu Centrum Aktywności Społecznej i m.in. punkt informacji turystycznej. W Lubawie czasy Kopernika pamiętają też gotycki kościół św. Anny i fragmenty fortyfikacji miejskich.
Szlak Kopernikowski: z gotyckiego zamku w Lubawie, w którym gościł Kopernik, w XXI wieku zachowały się jedynie fragmenty murów
Olsztyna bronił przed Krzyżakami
Pełniąc obowiązki administratora dóbr kapituły warmińskiej, Kopernik zamieszkiwał w zamku w Olsztynie w latach 1516–1519 i 1520–1521. W 1520 roku przygotował do obrony przed atakiem Krzyżaków miasto i zamek, zaopatrując ten ostatni m.in. w armaty. Jego starania przyniosły pożądany efekt w styczniu 1521 roku, gdy odparto szturm krzyżackiego oddziału na mury miejskie w okolicach Furty Młyńskiej. Wszechstronność Kopernika powodowała, że nie tylko przypisywano mu cudze wynalazki, ale nawet pomysł… smarowania chleba masłem. Ten żart amerykańskich naukowców z 1973 roku tak się rozpowszechnił, że do dzisiaj bywa powtarzany w poważnych opracowaniach jako fakt.
Obecnie w olsztyńskim zamku działa Muzeum Warmii i Mazur, w którym można obejrzeć m.in. sporządzoną przez Kopernika tablicę astronomiczną. W 500. rocznicę jego urodzin w mieście uruchomiono planetarium. W jego pobliżu, w dawnej wieży ciśnień, urządzono obserwatorium astronomiczne.
Szlak Kopernikowski: pełniąc obowiązki administratora dóbr kapituły warmińskiej, Kopernik zamieszkiwał w zamku w Olsztynie
W Lidzbarku Warmińskim tłumaczył listy
Kopernik mieszkał w lidzbarskim zamku od 1503 do 1510 roku, pełniąc obowiązki sekretarza i lekarza swojego wuja, biskupa Łukasza Watzenrodego. Towarzyszył mu również podczas zjazdów stanów pruskich, negocjacji polsko-krzyżackich i innych wydarzeń politycznych. W podziękowaniu za doznane dobrodziejstwa, zadedykował wujowi wydany drukiem tom listów Teofilakta Symokatty, które przetłumaczył z greki na łacinę.
Obecnie w zamku biskupim działa Muzeum Warmińskie, którego stała ekspozycja została poświęcona jego wybitnym mieszkańcom. Oprócz innych zabytków pamiętających czasy Kopernika, i tych późniejszych z czasów księcia poetów, biskupa Ignacego Krasickiego, miasto może się pochwalić także współczesnymi atrakcjami. Budując infrastrukturę uzdrowiskową, utworzyło Park Uzdrowiskowy Doliny Symsarny i oddało do użytku tężnie solankowe.
Szlak Kopernikowski: Kopernik mieszkał w lidzbarskim zamku, pełniąc obowiązki sekretarza i lekarza swojego wuja, biskupa Łukasza Watzenrodego
Szlak Kopernikowski: we Fromborku mieszkał z niewiastą
Kopernik mieszkał we Fromborku od końca 1510 roku do końca życia (z przerwami na pobyt w Olsztynie i krótsze wyjazdy), tutaj też zmarł i został pochowany pod posadzką katedry. Wedle zachowanych dokumentów gospodynią w domu wiekowego już Kopernika została gdańska mieszczka Anna Schilling, co z czasem dało asumpt do podejrzeń, że połączyły ich zażyłe stosunki (a Kopernik był wszak osobą duchowną). Pojawiły się donosy do biskupów, którzy upominali astronoma na piśmie, co ostatecznie zakończyło się odprawieniem Anny.
We Fromborku uczony urzędował na Wzgórzu Katedralnym, nad którym góruje gotycka archikatedra. Obecnie w budowlach kompleksu działa m.in. Muzeum Mikołaja Kopernika z planetarium. W pobliżu miasta urządzono też obserwatorium astronomiczne, a w Szpitalu Św. Ducha – dział historii medycyny tegoż muzeum.
Szlak Kopernikowski: we Fromborku uczony urzędował na Wzgórzu Katedralnym, nad którym góruje gotycka archikatedra. Obecnie w budowlach kompleksu działa m.in. Muzeum Mikołaja Kopernika z planetarium
Z Braniewa uchodził przed wielkim mistrzem
W Braniewie Kopernik przeżył trudne chwile w styczniu 1520 roku, po podstępnym zajęciu miasta przez Krzyżaków, gdy jako jeden z posłów biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego prowadził negocjacje z wielkim mistrzem Zakonu. Negocjacje zakończyły się fiaskiem, a posłowie musieli prosić wielkiego mistrza o wystawienie glejtów, aby mogli bezpiecznie powrócić do biskupa przez ogarnięty wojną kraj.
Z gotyckiego zamku biskupiego, w którym Kopernik prowadził negocjacje, zachowała się jedynie trzykondygnacyjna wieża bramna. Po rewitalizacji w wieży urządzono sezonowy punkt informacji turystycznej i ekspozycję historyczną, natomiast na jej szczycie – taras widokowy. Nad historycznym centrum miasta góruje odbudowany gotycki kościół św. Katarzyny. Obie budowle leżą w pobliżu Pasłęki, która do ujścia do Zalewu Wiślanego stanowi atrakcyjną trasę spływów kajakowych.
Szlak Kopernikowski: w Elblągu nie doceniono dzieła jego życia
Kopernik odwiedzał Elbląg wiele razy. Towarzyszył wujowi biskupowi w zjazdach stanów pruskich i naradach, składał hołd królowi polskiemu, bywał świadkiem w sądzie. W 1531 roku uczony stał się jednym z bohaterów ośmieszającej maskarady w mieście. Prawdopodobnie podobny cel miała traktująca o astrologu, wystawiona w mieście i wydana w 1541 roku komedia „Błaźnimędrzec”, autorstwa Wilhelma Gnapheusa, rektora tutejszego gimnazjum protestanckiego.
Czasy Kopernika pamiętają w Elblągu gotyckie zabytki: katedra św. Mikołaja, Ścieżka Kościelna i Brama Targowa. Pamiątki z tych czasów można obejrzeć w Muzeum Archeologiczno-Historycznym. Jedną ze współczesnych atrakcji miasta są rejsy statkiem po Kanale Elbląskim, będącym unikalnym zabytkiem XIX-wiecznej hydrotechniki, łączącym Elbląg z Ostródą. Statki pokonują różnicę poziomów wynoszącą około 100 m dzięki pięciu pochylniom.
Szlak Kopernikowski: Kopernik odwiedzał Elbląg wiele razy
Poza opisanymi wyżej miastami, na Szlaku Kopernikowskim można odwiedzić także inne miejscowości: Nowe Miasto Lubawskie, Olsztynek, Dobre Miasto, Ornetę, Pieniężno i Tolkmicko. Więcej informacji o szlaku na szlakkopernikowski.pl,
fb/gwiazdozbiormiejsc.
Tekst: Rafał Śliwiak
Obraz: arch. UMWWM, arch. UM Lubawa
SZLAK KOPERNIKOWSKI W OBIEKTYWIE
Samorząd województwa ogłosił konkurs fotograficzny „Szlak Kopernikowski w obiektywie”, w którym przewidziano nagrody pieniężne. Termin przesyłania prac upływa 30 sierpnia 2022 roku.
Konkurs ma charakter otwarty i jest adresowany do osób profesjonalnie lub amatorsko zajmujących się fotografią. Należy przesłać od jednego do pięciu zdjęć przedstawiających miejsca lub obiekty związane z wielkim uczonym, położone na Szlaku Kopernikowskim w województwie warmińsko-mazurskim.
Warunkiem przyjęcia prac konkursowych jest samodzielne ich wykonanie przez uczestnika, brak na nich wizerunków osób (chyba że stanowią one jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, impreza publiczna) i brak obróbki cyfrowej, modyfikującej obraz.
Więcej na warmia.mazury.pl w zakładce „Turystyka i promocja”.