Muzea na Warmii i Mazurach: wędrówki ich szlakiem

„Historia jest nauczycielką życia”, jak już ponad dwa tysiące lat temu głosił rzymski polityk i literat Cyceron. Jednak żeby jej nauki trafiły do współczesnego odbiorcy, muszą być podane w sposób ciekawy i atrakcyjny. Muzea na Warmii i Mazurach właśnie takich sposobów poszukują.

Tablica astronomiczna na ścianie krużganka zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie

Muzea na Warmii i Mazurach- mamy ich ponad 60

W regionie działa ponad 60 placówek muzealnych, dzięki czemu każdy znajdzie takie, które go szczególnie zainteresują. Jedni zagustują w oglądaniu w ciszy i skupieniu eksponatów w gablotach, drudzy zwrócą się ku multimedialnym i interaktywnym metodom prezentacji, jeszcze inni będą woleli doświadczać historii na własnej skórze, uczestnicząc w działaniach rekonstrukcyjnych czy warsztatach. Część spośród muzeów działa w zabytkowych budowlach: zamkach, pałacach, ratuszach, kamienicach. Dzięki licznym wystawom tematycznym sekrety historii regionu możemy odkrywać przez cały rok.

Wędrówki szlakiem regionalnych muzeów- śladami wielkiego Kopernika

W 2023 roku będziemy obchodzili 550. rocznicę urodzin i 480. rocznicę śmierci Mikołaja Kopernika (1473–1543). Wybitny astronom blisko 40 lat swojego życia spędził na Warmii. Tutaj narodziły się jego najważniejsze osiągnięcia naukowe i dzieła. Dziś przez miejscowości związane z życiem i działalnością uczonego wiedzie turystyczny Szlak Kopernikowski, którego wersje drogowa (271 km) i piesza (236 km) częściowo się pokrywają. Jubileusz to dobra okazja, żeby powędrować szlakiem i odwiedzać zlokalizowane na nim muzea.

Przez kilka lat Kopernik urzędował w zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie, pełniąc obowiązki administratora jej dóbr i prowadząc obserwacje astronomiczne. Obecnie w zamku działa Muzeum Warmii i Mazur, prezentujące zbiory dotyczące archeologii i historii regionu, sztuki dawnej i współczesnej. Kopernikowi, który był najsłynniejszym mieszkańcem zamku, poświęcono oddzielną ekspozycję. Największym skarbem muzealnej biblioteki jest inkunabuł medyczny z odręcznymi notatkami uczonego – jedyna zachowana w kraju książka z jego zbiorów.

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu

Na ścianie zamkowego krużganka możemy zaś obejrzeć wykonaną przez niego w 1517 roku tablicę astronomiczną, która służyła do przedstawienia pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej. Jest to jedyny na świecie zachowany instrument astronomiczny używany przez Kopernika. Obserwacje z wykorzystaniem tablicy przyczyniły się do wprowadzenia obowiązującego do dziś kalendarza.

Elbląg co prawda nie leży na Warmii, ale jest z nią historycznie związany. Również tutaj bywał Mikołaj Kopernik i tutaj też sięga szlak poświęcony jego pamięci. W mieście znajdziemy wiele zabytków, w tym budowle należące do kompleksu zamku krzyżackiego. W tych ostatnich działa Muzeum Archeologiczno-Historyczne. Prezentowane zbiory pochodzą m.in. z osady handlowej wikingów w Truso, cmentarzyska Gotów w Weklicach i wykopalisk na elbląskim Starym Mieście. Wikingowie na 300 lat zdominowali historię średniowiecznej Europy, a Goci z tych terenów ruszyli na podbój starożytnego Rzymu, przyczyniając się do jego upadku.

Wzgórze Katedralne we Fromborku (Muzeum Mikołaja Kopernika)

Wędrówki szlakiem regionalnych muzeów- W dawnych stolicach warmińskiej krainy

Z postacią Kopernika związany jest również zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim. Tutaj przez siedem lat uczony mieszkał, pełniąc obowiązki osobistego sekretarza i lekarza swojego wuja, biskupa Łukasza Watzenrodego. Obecnie w zamku działa Muzeum Warmińskie. Na jego stałej ekspozycji obejrzymy eksponaty związane z wybitnymi mieszkańcami zamku, głównie z Ignacym Krasickim i innymi biskupami, ale również z Kopernikiem. Pozostałe wystawy prezentują m.in. sztukę gotycką i malarstwo, dzieje budowlane zamku, uzbrojenie, numizmaty. Dziedziniec budowli otaczają efektowne krużganki, co przyniosło jej miano Wawelu Północy. Spośród imponujących wnętrz największe wrażenie robi Wielki Refektarz i kaplica z rokokowym wyposażeniem.

Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim (Muzeum Warmińskie)

We Fromborku słynny astronom spędził bez mała 30 lat. Urzędował wówczas na Wzgórzu Katedralnym. Obecnie w budowlach kompleksu działa Muzeum Mikołaja Kopernika, a także Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny, które m.in. udostępnia turystom do zwiedzania gotycką Archikatedrę Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła. Pod jej posadzką spoczywają doczesne szczątki mistrza Mikołaja.

W Muzeum Mikołaja Kopernika zobaczymy wystawy stałe poświęcone życiu i dziełu astronoma oraz witrażom fromborskim i braniewskim. Wystawy czasowe dotyczą różnych aspektów kultury oraz ukazują sztukę dawną i współczesną. W ramach placówki działa planetarium w Wieży Radziejowskiego oraz Park Astronomiczny z obserwatorium na Górze Żurawiej koło Fromborka. Z kolei w szpitalu Św. Ducha urządzono dział historii medycyny tego muzeum. Dzięki pracom renowacyjnym turystom są udostępniane kolejne miejsca kompleksu.

Muzea na Warmii i Mazurach- bitwa po nowemu (Grunwald)

Bitwa pod Grunwaldem z 1410 roku, w której wojska polsko-litewsko-ruskie odniosły zwycięstwo nad Krzyżakami, to jedno z największych starć okresu średniowiecza. Miejsce tej bitwy, czyli Pola Grunwaldu, łączy z okolicznymi miastami drogowy szlak turystyczny Pętla Grunwaldzka (263 km). Znajdziemy na nim kilka muzeów, które w interesujący sposób przybliżają czasy wojen polsko-krzyżackich.

W miejscu słynnej batalii we wrześniu 2022 roku została otwarta nowa siedziba Muzeum Bitwy pod Grunwaldem. Nowoczesny budynek pomieścił multimedialną salę wystawową, a także sale konferencyjną i rycerską. Ta ostatnia to arena walk dla członków bractw rycerskich. Przestrzeń ekspozycyjną podzielono na 10 bloków tematycznych dotyczących dziejów stosunków pomiędzy Polską, Litwą i Zakonem, przyczyn, przebiegu i skutków bitwy pod Grunwaldem, znalezisk archeologicznych z pola bitwy. W części wystawy odtworzono wygląd kaplicy wybudowanej po bitwie przez Krzyżaków. W muzeum możemy obejrzeć filmy wykonane w technice 360 stopni i interaktywne mapy, a także wysłuchać opowieści snutych przez słynnych uczestników bitwy.

Muzeum Bitwy pod Grunwaldem na Polach Grunwaldu

W Muzeum Pogranicza w Działdowie obejrzymy dwie ekspozycje stałe. W ratuszu czeka na nas interaktywna wystawa państwa Zakonu Krzyżackiego. Wykorzystuje ona projekcje 3D, multimedialne ekrany dotykowe, animacje, makiety oraz tradycyjne eksponaty. Poszczególne części ekspozycji poświęcone są powstaniu zakonu, życiu codziennemu w średniowieczu, taktyce i uzbrojeniu w tej epoce, bitwie pod Grunwaldem. W zrewitalizowanej części zamku krzyżackiego prezentowana jest natomiast wystawa „Działdowo – miasto i ludzie dawnego pogranicza”. Ukazuje ona dzieje miasta i regionu od średniowiecza po II wojnę światową, a także historię niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Soldau.

Zamek krzyżacki w Kętrzynie

Skarby średniowiecza odkrywane na nowo

Zamek krzyżacki w Nidzicy to największa warownia na Mazurach. Obecnie w jego murach mają siedzibę m.in. Muzeum Ziemi Nidzickiej i bractwo rycerskie. Na muzealnych wystawach obejrzymy eksponaty ukazujące historię Prusów, zamku i miasta, zdjęcia dawnej Nidzicy, kafle mazurskie, publikacje religijne, kopie uzbrojenia z okresu bitwy pod Grunwaldem. Możemy też odwiedzić galerię prac Hieronima Skurpskiego oraz obejrzeć średniowieczne polichromie w Sali Rycerskiej. W ostatnich latach malowidła poddano konserwacji, odnowiono także reprezentacyjne pomieszczenia zamku.

Muzeum w Ostródzie

Muzeum w Ostródzie mieści się w salach zamku krzyżackiego. Na stałą ekspozycję placówki składają się zbiory związane z przeszłością ziemi ostródzkiej, w tym kolekcje ceramiki i broni z okresu średniowiecza oraz przedmioty codziennego użytku z XIX i XX wieku. Szczególną uwagę zwraca kilka skarbów odnalezionych w okolicy przez pasjonatów historii: ozdoby z końca epoki brązu, denary rzymskie, srebrne monety z wczesnego średniowiecza.

Olsztynek słynie z Muzeum Budownictwa Ludowego – Parku Etnograficznego, prezentującego architekturę wiejską. W ratuszu działa zaś Multimedialne Muzeum Obozu Jenieckiego Stalag IB oraz Historii Olsztynka, w nowoczesny sposób prezentujące przekrój dziejów miasta i okolic. W Lidzbarku warto odwiedzić Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa, aby zobaczyć kolekcje sikawek, pomp i hełmów strażackich.

Historyczne pamiątki obejrzymy też w Lubawie. Po tutejszym zamku biskupów chełmińskich do naszych czasów przetrwały fragmenty murów obwodowych i baszta narożna. Po kolejnych etapach rewitalizacji budowla znowu służy mieszkańcom miasta i turystom. Przywrócono funkcje użytkowe piwnic oraz odtworzono dwa skrzydła zabudowy zamku w nowoczesnej formie. W nowych pomieszczeniach działa Centrum Aktywności Społecznej, są m.in. ekspozycje muzealne i siedziba bractwa rycerskiego. Co ciekawe, w czasach swej świetności lubawski zamek gościł Mikołaja Kopernika.

Ratusz w Działdowie z interaktywną wystawą państwa Zakonu Krzyżackiego

Fikcyjny Jurand i prawdziwy zamek

Henryk Sienkiewicz uwiecznił zamek krzyżacki w Szczytnie w powieści „Krzyżacy”. To tutaj został uwięziony i okaleczony Jurand ze Spychowa, poszukujący porwanej córki. Po zamku do naszych czasów zachowały się tylko ruiny. Ale i one po rewitalizacji stały się ciekawą atrakcją. Odkopano zasypane pozostałości murów, odkrywając piwnice, krużganki i karcer. Część ruin nakryto szklanym zadaszeniem. Na całorocznej ekspozycji można tam obejrzeć relikty odnalezione podczas rewitalizacji. Tuż obok ruin, w miejscu dawnego przedzamcza, wznosi się gmach ratusza. Część budowli zajmuje Muzeum Mazurskie z ciekawymi ekspozycjami poświęconymi historii i kulturze materialnej Mazurów.

Gruntowny remont, który objął m.in. odnowienie wnętrz, przeszedł zamek krzyżacki w Kętrzynie. Odtworzono też w formie tzw. trwałej ruiny baszty oraz mury obronne. W zamku działa Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Jego stałe wystawy prezentują sztukę dawną z pałaców, dworów i kościołów Prus Wschodnich oraz zbiory dotyczące dziejów zamku i miasta. Wśród eksponatów szczególną uwagę zwracają unikatowe chorągwie pogrzebowe: Fryderyka Groebena, uczestnika bitwy pod Wiedniem, oraz zmarłego w wieku trzech lat Botho Eulenburga. Nowością jest multimedialna makieta Kętrzyna.

Opisane propozycje to tylko wycinek bogatej oferty muzealnej Warmii i Mazur. Nowszą historię regionu możemy poznawać, odwiedzając fortyfikacje, takie jak XIX-wieczna Twierdza Boyen w Giżycku czy polowe kwatery dowodzenia z okresu II wojny światowej w Gierłoży („Wilczy Szaniec”) i Mamerkach. W nich również urządzono atrakcyjne ekspozycje historyczne.

Zamek krzyżacki w Nidzicy (Muzeum Ziemi Nidzickiej)

Tekst: Rafał Śliwiak, obraz: arch. UMWWM

Więcej o atrakcjach turystycznych Warmii i Mazur na:

mazury.travel