Eksponaty w gablotach, pod chmurką, albo multimedialne sposoby poznawania historii, kultury i natury. Muzea na Warmii i Mazurach pozwalają realizować zainteresowania na wiele sposobów. Oto wybrane instytucje i ich ogromne zbiory lub też prywatne kolekcje, które często znajdują się z daleka od turystycznych szlaków. 

W regionie działa ponad 60 placówek muzealnych, dzięki czemu każdy znajdzie takie, które go szczególnie zainteresują. Jedni zagustują w oglądaniu w ciszy i skupieniu eksponatów w gablotach, drudzy zwrócą się ku multimedialnym i interaktywnym metodom prezentacji, jeszcze inni będą woleli doświadczać historii na własnej skórze, uczestnicząc w działaniach rekonstrukcyjnych czy warsztatach. Część spośród muzeów działa w zabytkowych budowlach: zamkach, pałacach, ratuszach, kamienicach. Dzięki licznym wystawom tematycznym sekrety historii regionu możemy odkrywać przez cały rok.

Poznajcie najciekawsze muzea na Warmii i Mazurach

1# Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

W 2023 roku obchodzimy 550. rocznicę urodzin i 480. rocznicę śmierci Mikołaja Kopernika (1473–1543). Wybitny astronom blisko 40 lat swojego życia spędził na Warmii. Tutaj narodziły się jego najważniejsze osiągnięcia naukowe i dzieła. Dziś przez miejscowości związane z życiem i działalnością uczonego wiedzie turystyczny Szlak Kopernikowski, którego wersje drogowa (271 km) i piesza (236 km) częściowo się pokrywają. Jubileusz to dobra okazja, żeby powędrować szlakiem i odwiedzać zlokalizowane na nim muzea.

KLIKNIJ, aby posłuchać naszego podcastu
MADE IN Warmia & Mazury Podcasts

Przez kilka lat Kopernik urzędował w zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie, pełniąc obowiązki administratora jej dóbr i prowadząc obserwacje astronomiczne. Obecnie w zamku działa Muzeum Warmii i Mazur, prezentujące zbiory dotyczące archeologii i historii regionu, sztuki dawnej i współczesnej. Kopernikowi, który był najsłynniejszym mieszkańcem zamku, poświęcono oddzielną ekspozycję. Największym skarbem muzealnej biblioteki jest inkunabuł medyczny z odręcznymi notatkami uczonego – jedyna zachowana w kraju książka z jego zbiorów.

Na ścianie zamkowego krużganka możemy zaś obejrzeć wykonaną przez niego w 1517 roku tablicę astronomiczną, która służyła do przedstawienia pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej. Jest to jedyny na świecie zachowany instrument astronomiczny używany przez Kopernika. Obserwacje z wykorzystaniem tablicy przyczyniły się do wprowadzenia obowiązującego do dziś kalendarza.

Tablica astronomiczna na ścianie krużganka zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie. Muzea na Warmii i Mazurach

#2 Muzeum Archeologiczno – Historyczne w Elblągu

W Elblągu znajdziemy wiele zabytków, w tym budowle należące do kompleksu zamku krzyżackiego. W tych ostatnich działa Muzeum Archeologiczno-Historyczne. Prezentowane zbiory pochodzą m.in. z osady handlowej wikingów w Truso, cmentarzyska Gotów w Weklicach i wykopalisk na elbląskim Starym Mieście. Wikingowie na 300 lat zdominowali historię średniowiecznej Europy, a Goci z tych terenów ruszyli na podbój starożytnego Rzymu, przyczyniając się do jego upadku.

Najciekawsze muzea na Warmii i Mazurach. Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu

#3 Frombork, zwiedzanie pod gwiazdami

Ciekawe muzea na Warmii i Mazurach znajdziecie we Fromborku. We Fromborku słynny astronom spędził bez mała 30 lat. Urzędował wówczas na Wzgórzu Katedralnym. Pod posadzką gotyckiej Archikatedry Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła spoczywają doczesne szczątki mistrza Mikołaja, zaś nad jej sklepieniem podziwiać możemy wspaniale zachowaną więźbę dachową. Na poddaszu zorganizowana została bardzo ciekawa wystawa, rekonstruująca warsztat budowniczych katedry. Woskowe figury wyposażone w przedmioty z epoki robią ogromne wrażenie, tym bardziej, że z tyłu głowy pozostaje jak wysoko się znajdujemy,  zdecydowanie bliżej Słońca i nad grobem mistrza Kopernika.

Muzea Warmii i Mazur. Poddasze katedry we Fromborku

Poddasze katedry we Fromborku.

Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku to skarbnica wiedzy z wielu dziedzin. Wahadło Foucaulta, oryginały dzieł Mikołaja, przyrządy astronomiczne czy wiekowe lancety chirurgiczne.Gmach główny znajduje się w dawnym pałacu biskupim na Wzgórzu Katedralnym. Mieści główne ekspozycje, np. wystawę biograficzną „Mikołaj Kopernik – życie i dzieło” i wystawy czasowe. Dział historii medycyny znajduje się w zespole poszpitalnym św. Ducha. To jedyny w Polsce zabytek szpitalnictwa, który w niezmienionym kształcie zachował się od początku XVIII wieku. Są tu zabytki z historii medycyny oraz wystawy związane z tematyką śmierci, chorób, cielesności. W planetarium prezentowane są seanse astronomiczne na temat teorii heliocentrycznej Kopernika oraz różnych zjawisk astronomicznych. W Parku Astronomicznym można zapoznać się z metodami obserwacji ciał niebieskich od XVI wieku po dzień dzisiejszy, wziąć udział w nocnych pokazach nieba.

Szpital św. Ducha we Fromborku to ciekawe muzeum na Warmii i Mazurach

Szpital św. Ducha we Fromborku

Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku

#4 Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim

Zwiedzając muzea na Warmii i Mazurach nie można pominąć Lidzbarka Warmińskiego. Z postacią Kopernika związany jest również zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim. Tutaj przez siedem lat uczony mieszkał, pełniąc obowiązki osobistego sekretarza i lekarza swojego wuja, biskupa Łukasza Watzenrodego. Obecnie w zamku działa Muzeum Warmińskie. Na jego stałej ekspozycji obejrzymy eksponaty związane z wybitnymi mieszkańcami zamku, głównie z Ignacym Krasickim i innymi biskupami, ale również z Kopernikiem. Pozostałe wystawy prezentują m.in. sztukę gotycką i malarstwo, dzieje budowlane zamku, uzbrojenie, numizmaty. Dziedziniec budowli otaczają efektowne krużganki, co przyniosło jej miano Wawelu Północy. Spośród imponujących wnętrz największe wrażenie robi Wielki Refektarz i kaplica z rokokowym wyposażeniem.

Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim (Muzeum Warmińskie)

Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim (Muzeum Warmińskie)

#5 Muzea na Warmii i Mazurach- bitwa pod Grunwaldem po nowemu

Bitwa pod Grunwaldem z 1410 roku, w której wojska polsko-litewsko-ruskie odniosły zwycięstwo nad Krzyżakami, to jedno z największych starć okresu średniowiecza. Miejsce tej bitwy, czyli Pola Grunwaldu, łączy z okolicznymi miastami drogowy szlak turystyczny Pętla Grunwaldzka (263 km). Znajdziemy na nim kilka muzeów, które w interesujący sposób przybliżają czasy wojen polsko-krzyżackich.

Połączenie nowoczesnych multimedialnych technologii z tradycyjnie wyeksponowanymi muzealiami. W nowym budynku Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku na wystawę stałą pt. „Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411” składają się filmy, aplikacje i interaktywne mapy, średniowieczne artefakty z wykopalisk oraz współczesne kopie strojów, uzbrojenia i wyposażenia średniowiecznego rycerstwa. Elementem Pól Grunwaldu jest wykuty w granicie pomnik dwóch rycerzy oraz 30-metrowe maszty z chorągwiami wojsk Jagiełły i Witolda. Udostępnione do zwiedzania są ruiny kaplicy wzniesionej przez Krzyżaków w 1411 roku oraz zbiór kamieni z Pomnika Grunwaldzkiego ufundowanego przez Ignacego J. Paderewskiego w 1910 roku w Krakowie. Został on zburzony przez Niemców w 1939 roku. Znajduje się tu także „Kopiec Jagiełły” – wzniesienie usypane przez harcerzy w 1960 roku w miejscu stanowiska dowodzenia Władysława Jagiełły, a także głaz oznaczający domniemane miejsce śmierci Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego.

Ciekawe muzea na Warmii i Mazurach. Muzeum w Grunwaldzie

Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku

  • Obraz: arch. Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku

#6 Skansen w Olsztynku, czyli historia pod chmurką

Malowniczy teren o powierzchni 77 ha, a na nim 80 obiektów dużej i małej architektury wiejskiej m.in. z Warmii, Mazur, Powiśla, Małej Litwy, o różnych funkcjach, budowie i konstrukcji. Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku to kompleks budynków mieszkalnych, sakralnych, zabudowań gospodarczych i przemysłowych, m.in. wiatraki. Wyposażenie stanowią eksponaty pokazujące tradycyjne metody pracy i obrzędy na wsi w XIX i XX wieku. Zbiory muzealne kultury materialnej oraz sztuki ludowej przekraczają 14 tys. egzemplarzy. Obiekty znajdują się w naturalnym otoczeniu zieleni, w ogródkach przyzagrodowych, gdzie uprawiane są kwiaty, warzywa i zioła. A muzealne zwierzęta – konie, krowy, kozy, króliki, owce i drób to dodatkowa atrakcja dla odwiedzających.

  • Obraz: Tadeusz Morysiński

#7 Wilczy Szaniec, czyli bunkry tajemnic

Była Kwatera Wojenna Adolfa Hitlera o kryptonimie „Wilczy Szaniec” to miasteczko bunkrów otoczone lasem, jeziorami i bagnami. To największa i najbardziej rozpoznawalna polowa kwatera dowodzenia Führera, która była w użyciu od 1941 do 1945 roku. Mimo że została wysadzona przez wycofujących się Niemców, jest atrakcją turystyczną odwiedzaną przez niemal ćwierć miliona turystów rocznie. Bunkry imponują swoimi rozmiarami, rozmachem oraz solidnością. Hitler spędził tu w sumie 800 dni i stąd podejmowano kluczowe decyzje przy zarządzaniu niemiecką machiną wojenną. Tu także miał miejsce jeden z zamachów na życie Führera przeprowadzony w 1944 roku. Wilczy Szaniec podzielony jest na dwa obszary. W I Strefie mieszkał Adolf Hitler, Hermann Goering, Heinrich Himmler i reszta świty (wstęp płatny). W II Strefie nie ma zorganizowanego zwiedzania i można udać się tam na własną rękę.

Wilczy Szaniec. Najciekawsze muzea na Warmii i Mazurach

Wilczy Szaniec. Najciekawsze muzea na Warmii i Mazurach

  • Obraz: © Janusz Lipinski / Shutterstock.com

#8 Muzea na Warmii i Mazurach. Muzeum Regionalne w Pieckach

Tysiące glinianych figurek przedstawiających wybitne postacie, scenki z życia codziennego na Mazurach. Muzeum Regionalne w Pieckach, jeszcze do niedawna prywatne, zawiera unikatową kolekcję regionalnej sztuki ludowej. Jego twórczyni, Walentyna Sapieha Dermacka, po wojnie przyjechała na Mazury i w 1958 roku zamieszkała w Pieckach. Jej wieloletnia przyjaźń ze znaną w świecie autorką rzeźb ceramicznych Władysławą Prucnal zaowocowała jedynym w Polsce tak bogatym zbiorem glinianych figurek i scenek figuralnych zgromadzonym w prywatnej kolekcji. Znajdziemy tu również prace innych twórców ludowych, głównie rzeźby w drewnie i malarstwo. Figurki przedstawiają cykle scenek rodzajowych, np. „Madonny”, „Święci”, „Od ziarenka do bochenka” czy serie poświęcone znanym postaciom. W skład ekspozycji wchodzą bogate księgozbiory oraz meble, eksponaty i przedmioty użytku codziennego.

Muzeum regionalne w Pieckach to ciekawe muzeum na Warmii i Mazurach

Muzeum regionalne w Pieckach

  • Obraz: arch. Muzeum Regionalnego w Pieckach

#9 Muzeum Mazurskie w Owczarni, czyli izby z historią

Przez lata gromadzili meble, instrumenty muzyczne i sprzęty z terenów Mazur, aby w 1996 roku odtworzyć w wiejskim domu codzienne życie dawnych mieszkańców tych ziem. W niewielkim Muzeum Mazurskim w Owczarni pod Kętrzynem można oglądać zbiory obejmujące okres od początku XIX do połowy XX wieku. Odtworzono tu izbę z XIX wieku, z meblami i narzędziami pracy z pobliskich okolic, jak również sypialnie z II połowy XIX wieku i z czasów międzywojennych. Centralne miejsce w budynku zajmuje szeroki komin, czyli czarna kuchnia, typowe pomieszczenie dla XIX wieku, gdzie gotowano proste posiłki, pieczono chleb i wędzono mięso. Obok znajduje się kuchnia z wyposażeniem z okresu międzywojennego. Zwiedzanie kończy pokój gościnny z portretami królów pruskich, koronowanych na cesarzy niemieckich i typowymi meblami z przełomu XIX i XX wieku. Zbiór eksponatów w muzeum uzupełnia duża biblioteka, poświęcona tematyce byłych Prus Wschodnich.

Muzeum Mazurskie w Pieckach

Muzeum Mazurskie w Pieckach

  • Obraz: arch. Muzeum Mazurskiego w Owczarni

#10 Muzea Warmii i Mazur: Rolniczy rekord

Od zwykłych drewnianych grabi po ogromne młockarnie. Wiele z nich sygnowane nazwami fabryk Prus Wschodnich. Wśród eksponatów Skansenu Maszyn Rolniczych w Naterkach jest m.in. kultowy traktor Lanz Bulldog na żelaznych kołach, wiatrak – koźlak z 1899 roku przeniesiony spod Hajnówki, maszyna parowa Lokomobila z fabryki Lanz z początku XX wieku. A także największa na świecie kolekcja kieratów – prawie 300 urządzeń wykorzystujących siłę koni do napędu innych maszyn. Odnotowano ją nawet w Księdze Rekordów Guinnessa. Maszyny, sprzęty, narzędzia będące wytworem rąk kilku pokoleń, Janusz Dramiński – kolekcjoner i założyciel muzeum, ratuje przed złomowiskiem. Niektóre z nich trafiają tu w stanie prawie idealnym, jak młockarnia, którą wiele lat temu wniosła w posagu panna młoda z Sząbruka wychodząca za kawalera z Rożentala. Maszynę transportowano przy pomocy koni przez całą noc, aby rano była gotowa na uroczystość. Kolekcjoner kupił ją od syna owej pary.

Ratusz w Działdowie z interaktywną wystawą

  • Obraz: arch. Skansenu Maszyn Rolniczych w Naterkach

#11 Muzea na Warmii i Mazurach: Fotografia z przeszłością

Jego ekspozycja liczy 1400 modeli aparatów fotograficznych z różnych stron świata. Najstarszy z eksponatów należących do prywatnej kolekcji Wiesława Borowskiego pochodzi z 1884 roku, a każdy prezentowany model jest inny. W 2017 roku wystawa znajdująca się w Biskupcu otrzymała certyfikat potwierdzający, że zebrana kolekcja aparatów fotograficznych jest największa w Polsce. W galerii powstało drzewo z metaloplastyki z historycznymi zdjęciami, które dopełniają klimat tego miejsca. Można się tu przenieść w czasy, gdy aparat fotograficzny był osobnym urządzeniem, a zamiast serii filtrów, miał w sobie kliszę, którą trzeba było wywołać i zrobić odbitki.

  • Obraz: arch. Centrum Kultury, Turystyki i Sportu w Biskupcu

#12 Muzea na Warmii i Mazurach: Muzeum Pogranicza w Działdowie

W Muzeum Pogranicza w Działdowie obejrzymy dwie ekspozycje stałe. W ratuszu czeka na nas interaktywna wystawa państwa Zakonu Krzyżackiego. Wykorzystuje ona projekcje 3D, multimedialne ekrany dotykowe, animacje, makiety oraz tradycyjne eksponaty. Poszczególne części ekspozycji poświęcone są powstaniu zakonu, życiu codziennemu w średniowieczu, taktyce i uzbrojeniu w tej epoce, bitwie pod Grunwaldem. W zrewitalizowanej części zamku krzyżackiego prezentowana jest natomiast wystawa „Działdowo – miasto i ludzie dawnego pogranicza”. Ukazuje ona dzieje miasta i regionu od średniowiecza po II wojnę światową, a także historię niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Soldau.

Ratusz w Działdowie z interaktywną wystawą Państwa Krzyżackiego

#13 Skarby średniowiecza w Nidzicy, Ostródzie, Lubawie, Kętrzynie i Szczytnie

Zamek krzyżacki w Nidzicy to największa warownia na Mazurach. Obecnie w jego murach mają siedzibę m.in. Muzeum Ziemi Nidzickiej i bractwo rycerskie. Na muzealnych wystawach obejrzymy eksponaty ukazujące historię Prusów, zamku i miasta, zdjęcia dawnej Nidzicy, kafle mazurskie, publikacje religijne, kopie uzbrojenia z okresu bitwy pod Grunwaldem. Możemy też odwiedzić galerię prac Hieronima Skurpskiego oraz obejrzeć średniowieczne polichromie w Sali Rycerskiej. W ostatnich latach malowidła poddano konserwacji, odnowiono także reprezentacyjne pomieszczenia zamku.

Zamek krzyżacki w Nidzicy (Muzeum Ziemi Nidzickiej)

Zamek krzyżacki w Nidzicy (Muzeum Ziemi Nidzickiej)

Muzeum w Ostródzie mieści się w salach zamku krzyżackiego. Na stałą ekspozycję placówki składają się zbiory związane z przeszłością ziemi ostródzkiej, w tym kolekcje ceramiki i broni z okresu średniowiecza oraz przedmioty codziennego użytku z XIX i XX wieku. Szczególną uwagę zwraca kilka skarbów odnalezionych w okolicy przez pasjonatów historii: ozdoby z końca epoki brązu, denary rzymskie, srebrne monety z wczesnego średniowiecza.

Historyczne pamiątki obejrzymy też w Lubawie. Po tutejszym zamku biskupów chełmińskich do naszych czasów przetrwały fragmenty murów obwodowych i baszta narożna. Po kolejnych etapach rewitalizacji budowla znowu służy mieszkańcom miasta i turystom. Przywrócono funkcje użytkowe piwnic oraz odtworzono dwa skrzydła zabudowy zamku w nowoczesnej formie. W nowych pomieszczeniach działa Centrum Aktywności Społecznej, są m.in. ekspozycje muzealne i siedziba bractwa rycerskiego. Co ciekawe, w czasach swej świetności lubawski zamek gościł Mikołaja Kopernika.

 

Muzeum w Ostródzie

Henryk Sienkiewicz uwiecznił zamek krzyżacki w Szczytnie w powieści „Krzyżacy”. To tutaj został uwięziony i okaleczony Jurand ze Spychowa, poszukujący porwanej córki. Po zamku do naszych czasów zachowały się tylko ruiny. Ale i one po rewitalizacji stały się ciekawą atrakcją. Odkopano zasypane pozostałości murów, odkrywając piwnice, krużganki i karcer. Część ruin nakryto szklanym zadaszeniem. Na całorocznej ekspozycji można tam obejrzeć relikty odnalezione podczas rewitalizacji. Tuż obok ruin, w miejscu dawnego przedzamcza, wznosi się gmach ratusza. Część budowli zajmuje Muzeum Mazurskie z ciekawymi ekspozycjami poświęconymi historii i kulturze materialnej Mazurów.

Gruntowny remont, który objął m.in. odnowienie wnętrz, przeszedł zamek krzyżacki w Kętrzynie. Odtworzono też w formie tzw. trwałej ruiny baszty oraz mury obronne. W zamku działa Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Jego stałe wystawy prezentują sztukę dawną z pałaców, dworów i kościołów Prus Wschodnich oraz zbiory dotyczące dziejów zamku i miasta. Wśród eksponatów szczególną uwagę zwracają unikatowe chorągwie pogrzebowe: Fryderyka Groebena, uczestnika bitwy pod Wiedniem, oraz zmarłego w wieku trzech lat Botho Eulenburga. Nowością jest multimedialna makieta Kętrzyna.