KRĘCILI TU: Stawka większa niż życie

„Stawka Większa niż Życie” – słynny serial telewizyjny z lat 1967–1968 w reżyserii Janusza Morgensterna i Andrzeja Konica, wyprodukowany przez Zespół Filmowy „Syrena”, wyemitowany na antenie TVP od 10 października 1968 do 6 lutego 1969. Pięć odcinków było nagrywanych w Olsztynie.

Nakręcono około 30 tys. metrów taśmy filmowej, co wystarczyłoby na 12 filmów pełnometrażowych. W całości zagrało ponad 700 aktorów, nie licząc statystów.

Stawka Większa niż Życie: Najważniejsza rola

Nakręcono około 30 tys. metrów taśmy filmowej, co wystarczyłoby na 12 filmów pełnometrażowych. W całości zagrało ponad 700 aktorów, nie licząc statystów. Reżyserzy zaangażowali do filmu także olsztyńskich aktorów z ówczesnym dyrektorem Teatru im St. Jaracza Aleksandrem Sewrukiem. Rolę Hansa Klossa najpierw planowano powierzyć Andrzejowi Mayowi, równie dobremu, przystojnemu i młodemu aktorowi. Pod uwagę brani byli także Ignacy Gogolewski i Leonard Pietraszak. Klossem został Mikulski, na co wpływ miała seria spektakli telewizyjnych i entuzjastyczne opinie widzów. Żadna późniejsza rola tego aktora nie przebiła popularności roli agenta J-23.

KLIKNIJ, aby posłuchać naszego podcastu

Teatralna stawka

Początkowo przygody agenta J-23 prezentowane były na żywo w Teatrze Telewizji. Pierwszy spektakl pojawił się na ekranach 28 stycznia 1965 roku. Autorzy nie przewidywali sukcesu – według założeń cykl spektakli miał liczyć sześć odcinków. Popularność jaką zdobyła „Stawka…” skłoniła twórców do zmiany planów – rozciągnięto ją do 14. Ostatni odcinek spektaklu ukazał się na antenie 23 lutego 1967 roku, a już trzy tygodnie później ekipa serialu spotkała się na planie filmowym. W ciągu półtora roku – od marca 1967 do października 1968 – powstało 18 odcinków serialu o agencie J-23, część z nich powtarzało fabułę spektakli Teatru Telewizji.

Stawka Większa niż Życie- sceny do pięciu odcinków nagrane w Olsztynie

Ekipa filmowa przyjechała do Olsztyna na początku lipca 1967 roku i powstały tu sceny do pięciu odcinków, m.in. we wnętrzach i otoczeniu dzisiejszego budynku Urzędu Marszałkowskiego przy ul. Emilii Plater, na lotnisku na Dajtkach, nad Skandą, w okolicach zamku. Most na rzece Wadąg pomiędzy Olsztynem, a Dywitami grał finałową rolę w scenie pościgu w odcinku „Podwójny nelson”. Staczające się ze skarpy auto znalazło się dodatkowo w czołówce serialu. Olsztyński rynek ze Starym Ratuszem zastąpił miasteczko Bischofsfelde w „Spotkaniu”. Budynek stał się kwaterą gestapo, w scenach widać też kamienice południowej pierzei rynku. Na dziedzińcu aresztu śledczego kręcono scenę ucieczki głównego bohatera z więzienia w „Wiem, kim jesteś”. Gdy Kloss przedostawał się przez mur, w tle widać było dom towarowy „Dukat” wybudowany w 1965 roku, co stanowiło realizatorską wpadkę. Nad jeziorem Kortowskim wybudowano pomost, który zagrał w „Spotkaniu”. Zatapiano tu skrzynie z archiwum Ośrodka Wschód, kręcono scenę spotkania Klossa z Pluschem w „Podwójnym nelsonie”.

Ekipa filmowa przyjechała do Olsztyna na początku lipca 1967 roku i powstały tu sceny do pięciu odcinków, m.in. we wnętrzach i otoczeniu dzisiejszego budynku Urzędu Marszałkowskiego przy ul. Emilii Plater, na lotnisku na Dajtkach, nad Skandą, w okolicach zamku.

Kloss: reaktywacja

Autorów scenariusza – Andrzeja Szypulskiego i Zbigniewa Safjana, zainspirował pierwszy film o Jamesie Bondzie – „Doktor No” z 1962 roku w reżyserii Terenca Younga. Nazwisko Kloss zostało przez twórców znalezione… w książce telefonicznej Berlina. Na motywach serialu powstał trzytomowy zbiór opowiadań oraz seria komiksów „Kapitan Kloss”. W 2011 roku film przeszedł cyfrową rekonstrukcję, a rok później doczekał się filmowej kontynuacji „Hans Kloss. Stawka większa niż śmierć” (2012) w reżyserii Patryka Vegi. Po latach na ekran powrócił słynny duet: Mikulski i Karewicz.

„Stawka Większa niż Życie”: Serial z misją

Akcja rozpoczyna się w 1941 roku. Stanisław Kolicki (Stanisław Mikulski) ucieka z niemieckiego więzienia w Królewcu aby przedostać się do Związku Radzieckiego i przekazać informację o koncentracji wojsk niemieckich na granicy. Zostaje zatrzymany przez radziecki wywiad. Rosjanie dostrzegają, że jest podobny do zatrzymanego przez nich niemieckiego oficera Hansa Klossa. Wkrótce Kolicki jako agent J-23 staje się jego sobowtórem i rozpoczyna niebezpieczną misję. Jego działalności przygląda się esesman Hermann Brunner (Emil Karewicz). Premiera pierwszego odcinka kultowego serialu „Stawka większa niż życie” odbyła się 10 października 1968 roku w TVP. Wyreżyserowali go Andrzej Konic i Janusz Morgenstern.

Olsztyn, obok Łodzi i Wrocławia, był najbardziej „stawkowym” miastem w Polsce – np. w Warszawie był realizowany tylko jeden odcinek.

Wpadki i język potoczny

W serialu pojawiło się kilka m.in. historycznych nieścisłości. Np. polscy spadochroniarze z odcinka „Akcja: liść dębu” używają karabinów szturmowych AK-47, których produkcję rozpoczęto w 1949 roku, podczas gdy wydarzenia rozgrywają się w cztery lata wcześniej. W odcinku 9., na drzwiach biura Johanna Dehnego widać tabliczkę z imieniem „Helmuth”. Herman Brunner jest w serialu przedstawiany jako oficer gestapo, tymczasem nosi mundur Sicherheitsdienst – agencji wywiadu SS. Do języka potocznego przeszły filmowe dialogi, np. zdanie jakie wypowiada Kloss: „Nie ze mną te numery, Brunner”. Prawidłowa sentencja to: „Takie sztuczki nie ze mną, Brunner”. Inne popularne teksty to m.in. „Brunner alkohol i kobiety wyczuwa na kilometr” czy „Najlepsze kasztany są na placu Pigalle”.

Stawka Większa niż Życie zebrała miliard widzów

Olsztyn, obok Łodzi i Wrocławia, był najbardziej „stawkowym” miastem w Polsce – np. w Warszawie był realizowany tylko jeden odcinek. Ekipie filmowej towarzyszyła Zofia Barankiewicz olsztyńska fotografka i Andrzej Barankiewicz z zawodu kinooperator, z zamiłowania fotograf, którzy dokumentowali powstawanie lokalnych scen. Na ścianie olsztyńskiego Domu Rzemiosł, przy udziale reżysera Andrzeja Konica i aktorów Mikulskiego i Karewicza, w 2004 roku odsłonięto tabliczkę Zaułek „Stawki większej niż życie”. W odcinku nr 1 „Wiem, kim jesteś” właśnie tu polscy żołnierze chcą rozstrzelać Klossa. Inicjatorem powstania pamiątkowej tablicy był Tomasz Śrutkowski z Olsztyna, autor publikacji prasowych i literackich, który także dokumentował powstawanie filmu. Był to najbardziej popularny serial w europejskich Krajach Demokracji Ludowej i nie tylko. Emitowano go nawet w Ameryce Południowej. Ocenia się, że „Stawkę” obejrzało ponad miliard widzów.

Na ścianie olsztyńskiego Domu Rzemiosł, przy udziale reżysera Andrzeja Konica i aktorów Mikulskiego i Karewicza, w 2004 roku odsłonięto tabliczkę Zaułek „Stawki większej niż życie”. W odcinku nr 1 „Wiem, kim jesteś” właśnie tu polscy żołnierze chcą rozstrzelać Klossa.

• Tekst: Beata Waś, konsultacje merytoryczne: Bogumił Osiński
• Obraz: Zofia i Andrzej Barankiewicz