Koncerty muzyki dawnej na Warmii i Mazurach. Przegląd najważniejszych wydarzeń

Muzyka dawna na Warmii i Mazurach brzmi wyjątkowo – zwłaszcza, gdy rozbrzmiewa w gotyckich murach i zabytkowych kościołach. Latem region przyciąga melomanów koncertami organowymi i dawnymi, które zachwycają autentycznością i atmosferą.

Potęga organów i muzyki dawnej na Warmii i Mazurach

Nazywane są królem instrumentów muzycznych. Imponujące rozmiary, siła brzmienia, najszersza skala dźwięku i najbardziej skomplikowana budowa – organy dostarczają wielozmysłowych wrażeń. Każde z nich zaprojektowano dla konkretnej przestrzeni architektonicznej. Ich bogate dzieje i możliwości inspirują tzw. organologów specjalizujących się w tej wąskiej dziedzinie wiedzy.
– Organy swoimi rozmiarami i możliwościami dźwiękowymi przewyższają wszystkie instrumenty, jakie wymyślił człowiek na przełomie dziejów – przyznaje Bartosz Skop, elbląski historyk i organolog, autor licznych publikacji. – Wiele organów znajdujących się w kościołach Warmii i Mazur zostało zniszczonych w czasie wojny. Do dzisiaj znajdują się w opłakanym stanie, zwłaszcza te w zapomnianych wiejskich obiektach. Jednak mamy tu także prawdziwe perły, jak choćby barokowe organy w kościele farnym pw. św. Bartłomieja w Pasłęku.
To jedyne ocalałe tak duże organy zbudowane przez słynnego mistrza Andreasa Hildebrandta z Gdańska. Mają unikalne, jak na XVIII wiek, rozwiązania konstrukcyjne – m.in. dwie stojące pod nietypowym kątem szafy organowe, a między nimi miejsce dla orkiestry czy piszczałki o podwójnych labiach.

Zabytkowe instrumenty i wyjątkowe przestrzenie historyczne

Latem w pasłęckim kościele odbywa się jedno z kilkunastu prestiżowych wydarzeń w regionie, prezentujących możliwości tych instrumentów. Wpisały się na stałe do kalendarza najważniejszych wydarzeń kulturalnych i przyciągają nie tylko lokalnych miłośników muzyki organowej, ale też turystów.
Najstarszy festiwal (w tym roku 58. edycja) odbywa się w katedrze we Fromborku, gdzie znajdują się największe w regionie organy. Wyróżnia je usytuowanie stołu gry na poziomie posadzki w nawie głównej, dzięki czemu można obserwować grę organisty. To właściwie dwa instrumenty obsługiwane przez jednego organistę, ponieważ obok wielkich organów są tam także organy „chórowe” nad tzw. Kaplicą Polską. Posiadają aż pięć tys. piszczałek i 66 głosów, które wykorzystywane są do nagrań płyt CD. Powstał tu m.in. unikatowy cykl „Musica Warmiensis” na bazie zapisów nutowych sprzed 200 lat, odnalezionych w zbiorach biblioteki „Hosianum” w Olsztynie. Jednym z najbardziej znanych instrumentów w kraju są barokowe organy z ruchomymi figurami w sanktuarium w Świętej Lipce. W sanktuarium w Krośnie znajdują się XVIII-wieczne organy, które po dewastacji w czasie wojny, dopiero po remoncie w 2000 r. odzyskały pełną sprawność.
– To zespoły głosów tworzą barwę instrumentu, która go wyróżnia i sprzyja określonemu repertuarowi – tłumaczy Bartosz Skop. – Ich dźwięk może być zarówno medytacyjny, jak i przytłaczająco potężny. Mogą imitować np. instrumenty smyczkowe czy dźwięk wydawany przez głos ludzki. Wspaniałe rzemiosło dawnych organmistrzów można znaleźć także w Olsztynie, gdzie instrumenty przetrwały bez zniszczeń wojenne zawieruchy. Najcenniejsze z nich posiada katedra św. Jakuba. Boczne organy pamiętają jeszcze Feliksa Nowowiejskiego, który grał na nich pełniąc tu przez dwa lata funkcję organisty.

Edukacja muzyczna i współczesne działania na rzecz organów

Filharmonia Warmińsko-Mazurska, która nosi imię tego wybitnego kompozytora pochodzącego z Barczewa (trwa renowacja wyjątkowych XVII-wiecznych organów z tutejszego Kościoła pw. św. Anny i św. Szczepana), otrzymała dofinansowanie z Ministerstwa Kultury na budowę własnych organów w głębi sceny sali koncertowej. – I tak naprawdę dopiero sfinalizowanie tego projektu pozwoli nam wejść do ligi prestiżowych sal koncertowych w Polsce – przyznaje Janusz Ciepliński, dyrektor filharmonii. – W tym roku ogłosimy konkurs na ich budowę. W zależności od projektu, który go wygra, będą posiadać od 54 do 62 głosów. Mamy w regionie świetnych organistów, kształcą się kolejne pokolenia. W olsztyńskiej szkole muzycznej II stopnia działa rozbudowana klasa organów. Nawet w małej szkole muzycznej w Biskupcu dzieci ćwiczą pod okiem Adama Kowalskiego, organisty z kościoła w Świętej Lipce. Młodzież lgnie do tego instrumentu, bo daje ogromne możliwości. Może zastąpić całą orkiestrę pod względem barwy i skali.
W roku 2017 rzemiosło i muzyka organowa zostały wpisane na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
– Publiczność przybywa na nasze koncerty z coraz to nowych zakątków świata – przyznaje ks. Witold Twardzik, twórca Koncertów Organowych w kościołach w Pasymiu i Dźwierzutach. – Wyjątkowa przestrzeń najstarszych mazurskich kościołów sprawia, że koncerty są doświadczeniem otwierającym duszę na zupełnie nowy rodzaj wrażliwości, niż ten, który dostarcza nam współczesny świat.

Nieznane perły i koncerty w małych świątyniach Warmii

Pięknie brzmiące, świeżo odrestaurowane XVIII-wieczne organy znajdują się także w Zamku Biskupów w Lidzbarku Warmińskim, gdzie latem odbędzie się już 21. edycja festiwalu Varmia Musica dedykowanego muzyce XVII-XIX-wiecznej. Otworzy go koncert z muzyką Bacha. Organizatorzy planują tu także nagranie płyty CD z utworami Giovanni Battisty Coccioli, włoskiego kompozytora, który w XVII wieku gościł u biskupa warmińskiego Szymona Rudnickiego pełniąc u niego funkcję kapelmistrza i kompozytora.
– Znakomita akustyka historycznych murów, ambitny repertuar i profesjonalna organizacja pasjonatów gatunku sprawiły, że o wydarzeniach na zamku stało się głośno nie tylko w polskim środowisku muzycznym – przyznaje Małgorzata Jackiewicz-Garniec, kustosz lidzbarskiego zamku. – Bywają tu przyjezdni słuchacze z różnych stron świata, aby chłonąć niezwykłą atmosferę wydarzeń i miejsca. I jest ich w ostatnich latach więcej, niż jest w stanie pomieścić zamkowy Wielki Refektarz.
Dlatego w tym roku zostały tu zainicjowane dodatkowe wydarzenia prezentujące muzykę dawną. Cykl „Zamek Muzyki” to recitale instrumentalne i wokalne odbywające się w gotyckich murach także po sezonie letnim. A „Muzyczny Szlak Św. Warmii” przyciągnie publiczność także do dziewięciu wiejskich kościółków w okolicy, m.in. w Blankach, Kochanówce, Rogóżu, Pilniku, a finał zaplanowano w Zamku Kapituły Warmińskiej w Olsztynie.
– Frekwencja festiwalu Varmia Musica organizowanego przez Towarzystwo Muzyczne MEDIUS przerosła nasze oczekiwania i owocuje nowymi inicjatywami i projektami – tłumaczy Marek Niewiedział, oboista, inicjator wydarzeń. – Podczas Muzycznego Szlaku Świętej Warmii wychodzimy w teren, aby ożywić małą sakralną architekturę na obrzeżach głównych szlaków turystycznych. Tam, gdzie publiczność ma ograniczony dostęp do wysokiej kultury. I gdzie znajdują się nieodkryte perły, jak choćby zabytkowe organy czy polichromie. Kameralne koncerty będą okazją, aby skierować uwagę na mało znane, ale fascynujące oblicze Warmii.

Festiwale muzyki dawnej i organowej na Warmii i Mazurach

Festiwale organowe:

• Frombork – 58. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej

• Olsztyn – 47. Olsztyńskie Koncerty Organowe

• Pasym – 28. Pasymskie Koncerty Muzyki Organowej

• Elbląg / Jegłownik – 3. Elbląski Festiwal Organowy

• Giżycko – 47. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej

• Ełk – 17. Ełckie Koncerty Muzyki Organowej i Kameralnej

• Braniewo – 8. Braniewska Jesień Organowa

• Pasłęk – 13. Pasłęcki Festiwal Organowy

Festiwale muzyki dawnej i projektowe:

• Lidzbark Warmiński – 21. Varmia Musica

• Olsztyn – Zamek Muzyki (1 czerwca – 7 grudnia)

• Muzyczny Szlak Świętej Warmii – 11 lipca – 25 listopada

---

Najczęściej zadawane pytania: