Japonia posiada jedną z najstarszych na świecie tradycji wyrabiania ceramiki. Od wieków stanowi ona nieodłączny element celebracji jedzenia i picia herbaty, a dzisiaj dorobiła się też pozycji sztuki użytkowej. Jak zrozumieć i gdzie poznać nastrój stworzony przez ceramikę, która nawet codzienne posiłki pozwala wynieść do rangi niezwykłego wydarzenia?
Początki wytwórczości ceramiki w Japonii sięgają kilku tysięcy lat p.n.e. – są z okresu Jōmon. Wyrabiano wtedy nieszkliwione, wypalane w ognisku naczynia. Pieców do wypalania ceramiki zaczęto używać później, w okresie Kofun, kiedy to wytwarzano je na kole garncarskim, a następnie wypalano w temperaturach 1000–1200 stopni Celsjusza. W przeciwieństwie do wyrobów z okresu Jōmon, te były mocniejsze i nie przepuszczały wody. Wkrótce ta metoda wyrobu ceramiki rozprzestrzeniła się po całym kraju.
Pod koniec VII wieku w regionie Tono wypalano w górskich piecach ceramikę zwaną Sue. To ona dała początek stylowi znanemu jako Mino – dziś jednemu z najbardziej cenionych i najpopularniejszych typów japońskiej ceramiki. Wykonane w tym stylu naczynia stanowią ponad połowę całkowitej produkcji wyrobów ceramicznych w Japonii. Są powszechnie używane w domostwach jako naczynia codziennego użytku, lecz nie brakuje wśród nich także prawdziwych dzieł sztuki, które osiągają na rynku zawrotne ceny i stanowią prawdziwą gratkę dla kolekcjonerów.
Mówi się, że Mino nie ma jednolitej charakterystyki – zarejestrowanych jest ponad 15 odrębnych konwencji. Wśród nich wyróżnić można m.in. Kiseto (żółta zastawa stołowa), Setoguro (czarne miski), Oribe (czarno-zielone naczynia) czy Shino (naczynia utrzymane w motywie jesiennych liści). Ale tradycyjne rękodzieło to jedynie ułamek znaczenia, jakie dla Japończyków pełni sztuka ceramiki. W każdym japońskim domu natrafimy na donburi – rodzaj miski, w której dania podaje się bezpośrednio na porcji ryżu. Większość donburi w Japonii wytworzone jest stylem Mino – są one mocne i odporne na stłuczenie, a także niezwykle tanie w produkcji, co uatrakcyjnia ich codzienne użytkowanie. – Japońska ceramika znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach – podkreśla Tomohito Hirasawa, ekspert od ceramiki. – Poczynając od ceramiki użytkowej stosowanej codziennie choćby do podawania herbaty czy układania kwiatów aż po piękne wyroby artystyczne. Wszechstronność tej sztuki bierze swój początek w tradycyjnej japońskiej mentalności. Wierzymy, że piękno może być udziałem nie tylko eksponatów w muzeum, ale i codziennego życia – dodaje.
Sztuka ceramiki pozwala nadać rutynowym posiłkom rangę niezwykłego wydarzenia. Gdy odwiedzamy tradycyjne japońskie zajazdy i jadłodajnie, naczynia wybierane są w sposób odzwierciedlający nastrój oraz porę roku. Nakładanie potraw stanowi sztukę samą w sobie; poprzez dobór odpowiedniego kształtu i koloru naczyń uwydatnia się wygląd czy fakturę potraw, pozwalając gościowi smakować ich wszystkimi zmysłami. W olsztyńskiej restauracji Kingyo (kingyo.pl) podziwiać możemy autentyczną zastawę w stylu Mino. Ozdobę potrawy stanowią nie tylko kolory i kształty naczyń, a także samo wnętrze lokalu, którego autentyczny japoński wystrój pozwala gościom doświadczyć kulinarnych doznań niczym prosto z Japonii. Co więcej, ceramikę stosuje się obecnie nie tylko do podawania japońskich dań. Kolorowe naczynia o nowoczesnym dizajnie znakomicie odnajdują się także w kuchni zachodniej, zyskując coraz większą popularność.
Styl Mino nierozerwalnie związany jest także z ceremonią herbacianą. Czarki, zwane po japońsku chawan, to serce uroczystości. Ręcznie wyrabiane, różnią się kolorem, kształtem i rozmiarem, choć uważa się, że napar najlepiej prezentuje się w czarkach koloru czarnego. Uczestnicy ceremonii delektują się nie tylko smakiem napoju, ale także kontemplują piękno naczyń. Niepożądane jest używanie podczas tej samej ceremonii dwóch identycznych czarek.
Japońska ceramika uosabia filozofię wabi-sabi, czyli piękno przemijania. Nieregularności i niedoskonałości, które w sztuce zachodniej uznano by za poważną wadę, tutaj są wręcz uwydatniane, ponieważ przywodzą na myśl przypadkowe formy tworzone przez naturę. Ślady użytkowania i upływu czasu są istotą japońskiej estetyki. Gdy czarka ulegnie wyszczerbieniu, ubytku nie naprawia się, tylko ozłaca i podkreśla jego istnienie, aby z czegoś pękniętego, zepsutego powstał jeszcze piękniejszy i mocniejszy produkt. Praktykę tę nazywa się kintsugi i jest ona swoistą metaforą odradzania się z popiołów, symbolizuje akceptację zmian oraz wpływu losu na ludzkie życie.
Połączenie tradycji i nowoczesności zapewnia sztuce wyrabiania ceramiki poczesne miejsce w japońskiej kulturze. Typowe podejście do życia mieszkańców tego kraju – czerpanie piękna z drobnych gestów, jest sekretem popularności japońskich wyrobów w kraju i na całym świecie.
Tekst: Julia Michniewicz, obraz: renton.media, Jakub Obarek
www.kingyo.pl