Niegdyś świadczyły o militarnej potędze władców i budziły respekt potencjalnych wrogów. Dziś ich monumentalne mury wciąż pobudzają wyobraźnię, choć na co dzień są atrakcjami turystycznymi, mieszczą muzea i goszczą wydarzenia kulturalne. Dzięki udanej rewitalizacji możemy podziwiać oryginalne piękno gotyckich budowli obronnych na Warmii i Mazurach.

W średniowieczu warownie w regionie wznoszono wzdłuż szlaków komunikacyjnych, w takiej odległości od siebie, aby z jednej do drugiej można było dotrzeć konno w ciągu jednego dnia. Oprócz rycerzy zakonnych, własne zamki budowali biskupi i kapituły diecezjalne. Z czasem część z nich rozebrano, inne popadły w ruinę, ale te, które się zachowały, dają nam wyobrażenie o kunszcie i możliwościach dawnych budowniczych.

Kętrzyn – w cieniu Wilczego Szańca

Krzyżacki zamek w Kętrzynie odzyskał dawny blask dzięki remontowi, który objął m.in. odnowienie wnętrz oraz wymianę okien i drzwi. Odtworzono też w formie tzw. trwałej ruiny baszty oraz mury obronne: południowy i wschodni. W zamku działa Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Jego stałe wystawy prezentują m.in. sztukę dawną z pałaców, dworów i kościołów Prus Wschodnich oraz zbiory dotyczące dziejów zamku i miasta. Nowością jest multimedialna makieta Kętrzyna.

KLIKNIJ, aby posłuchać naszego podcastu
MADE IN Warmia & Mazury Podcasts

Zamek należał do systemu fortyfikacji, których elementem jest też obronny kościół pw. św. Jerzego. Nad jego imponującą bryłą górują dwie wieże. Dużych zniszczeń świątynia doznała w 1945 roku w wyniku… wysadzenia schronów kwatery polowej Adolfa Hitlera nazwanej Wilczym Szańcem. Pozostałości tych schronów, zlokalizowane w nieodległej Gierłoży, odwiedziło w ostatnim roku 300 tys. turystów.

Szczytno – tu bywał Jurand ze Spychowa

Szczycieński zamek Krzyżacy wznieśli na wąskim przesmyku pomiędzy dwoma jeziorami. Po rozbiórce w końcu XIX wieku do dziś zachowały się tylko jego ruiny. Ale i one stały się ciekawą atrakcją po niedawno zakończonej rewitalizacji. Odkopano zasypane pozostałości murów, odkrywając piwnice, krużganki i karcer. Część ruin nakryto szklanym zadaszeniem. Na całorocznej ekspozycji można tam obejrzeć relikty odnalezione podczas tych prac. Wokół terenu dawnego zamku odtworzono fosę. Szczególnie imponująco ruiny prezentują się wieczorem i nocą dzięki atrakcyjnemu podświetleniu.

Zamek w Szczytnie został uwieczniony przez Henryka Sienkiewicza w powieści „Krzyżacy”. To tutaj rycerze zakonni uwięzili i okaleczyli Juranda ze Spychowa, poszukującego porwanej córki. Tuż obok ruin, w miejscu dawnego przedzamcza, wznosi się gmach ratusza. Część budowli zajmuje Muzeum Mazurskie z ekspozycjami poświęconymi historii i kulturze materialnej Mazurów.

Nidzica – największa twierdza pogranicza

Nidzicka warownia to największy zamek na Mazurach. Powstał jako twierdza graniczna, mająca chronić państwo krzyżackie od strony Mazowsza. W ostatnich latach odnowiono m.in. dachy budowli, jej elewacje i reprezentacyjne pomieszczenia, poddano konserwacji średniowieczne malowidła. Obecnie mury zamku są siedzibą m.in.: Muzeum Ziemi Nidzickiej, bractwa rycerskiego, ośrodka kultury i biblioteki. Turyści mogą tutaj również skorzystać z pokoi gościnnych i restauracji. W zamkowych salach organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Fantastyki, a na dziedzińcu odbywają się turnieje rycerskie.

Kilka kilometrów od miasta, koło wsi Łyna, warto odwiedzić rezerwat przyrody Źródła Rzeki Łyny. Początkowy odcinek największej rzeki regionu płynie tutaj dnem ogromnego wąwozu, zasilany przez liczne źródła w jego zboczach.

Lubawa – Kopernik dał się przekonać

Po lubawskim zamku biskupów chełmińskich do naszych czasów przetrwały fragmenty murów obwodowych i okrągła baszta narożna. Po kolejnych etapach rewitalizacji budowla znowu służy mieszkańcom miasta i turystom. Najpierw odrestaurowano fragmenty murów zamkowych i urządzono wzdłuż nich trakt spacerowy. Potem przywrócono funkcje użytkowe piwnic oraz odtworzono dwa skrzydła zabudowy zamku w nowoczesnej formie. W nowych pomieszczeniach działa Centrum Aktywności Społecznej, są ekspozycje muzealne, swoje siedziby znalazły organizacje pozarządowe, bractwo rycerskie, punkt informacji turystycznej.

W czasach świetności lubawski zamek gościł Mikołaja Kopernika (1541 rok). Astronom, wraz z Jerzym Joachimem Retykiem, odwiedził tutaj swojego przyjaciela, ówczesnego biskupa chełmińskiego Tiedemanna Giesego. Podczas tego pobytu Giese i Retyk namówili Kopernika do wydania drukiem jego epokowego dzieła „O obrotach”.

Lidzbark Warmiński – astronom spotyka księcia poetów

Monumentalna lidzbarska warownia przeszła serię rewitalizacji, które przywróciły jej dawny kształt. Zamek o formie regularnego czworoboku zachował się do dziś jako jeden z niewielu mu podobnych. Jego dziedziniec otaczają krużganki, co przyniosło mu przydomek Wawelu Północy. Spośród wnętrz szczególne wrażenie robią Wielki Refektarz i kaplica św. Anny z rokokowym wyposażeniem. Obecnie w zamku działa Muzeum Warmińskie, którego stała ekspozycja została poświęcona jego wybitnym mieszkańcom. Byli wśród nich: Mikołaj Kopernik oraz biskupi warmińscy, w szczególności Ignacy Krasicki, nazywany księciem poetów polskich.

Niedaleko od warowni wznosi się zrewitalizowany letni pałac biskupi, w którym działa Oranżeria Kultury. W starającym się o status uzdrowiska mieście turyści mogą korzystać z Term Warmińskich, parku uzdrowiskowego i oddanych niedawno do użytku tężni solankowych.

Chcesz poznać więcej tajemnic krzyżackich zamków przeczytaj również:

Zamek w Szczytnie – Krzyżacka historia w nowym wydaniu